نشانه های رياکار

برخی از انسانها وقتی پی به مفسده ريا می برند و متوجه می شوند که ريا شعبه ای از شرک است ، گرفتار دلهره و نگرانی می شوند و در تمام اعمال خود به شبه ريا مبتلا می گردند و از اينکه نکند اعمال آنها ريائی بوده است و تمام زحمات آنها بر باد رفته بلکه منشأ وزر و گناه گرديده است ، سخت در نگرانند. و يا برخی برای فرار از ريا ، از مردم می گريزند و هرنوع عمل آشکار را ريایی می پندارند. چنين افرادی در گوشه عزلت به عبادت می پردازند و از ترويج معروفات ابا می کنند.

علمای اخلاق با استفاده از احاديث فراوان برای رفع اين دغدغه ، علائم و نشانه هایی برای ريا بيان کرده اند که انسان می تواند بوسيله آنها اعمال ريایی و غير ريایی را از هم بخوبی تشخيص دهند و خود را از مهلکه ريا نجات دهند.

پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمودند: «اَمّا عَلامَةُ الْمُرائِى فَاَرْبَعَةٌ: يَحْرُصُ فَى الْعَمَلِ لِلّهِ اِذا كانَ عِنْدَهُ اَحَدٌ وَ يَكْسِلُ اِذا كانَ وَحْدَهُ وَ يَحْرُصُ فى كُلِّ اَمْرِهِ عَلَى الْمَحْمِدَةِ وَ يُحْسِنُ سَمْتهُ بِجُهْدِهِ»[14] يعنی ” امّا علامت رياكار چهار چيز است: هنگامى كه كسى نزد اوست تلاش مى كند اعمال الهى انجام دهد و هنگامى كه تنها شد در انجام عمل كسل است! و در تمام كارهايش اصرار دارد مردم از او مدح و ستايش كنند، وسعى مى كند ظاهرش را در نظر مردم خوب جلوه دهد “.

همين معنا را امام علی (ع) با عبارت ديگر فرموده است «لِلْمُرائِى اَرْبَعُ عَلامات: يَكْسِلُ اِذا كانَ وَحْدَهُ وَيَنْشُطُ اِذا كانَ فى النّاسِ وَ يَزيدُ فى الْعَمَلِ اِذا اُثْنِىَ عَلَيْهِ وَيَنْقُصُ مِنْهُ اِذا لَمُ يُثْنى عَلَيْهِ»[15] يعنی ” ريا كار چهار علامت دارد: اگر تنها باشد اعمال خود را با كسالت انجام مى دهد، و اگر در ميان مردم باشد بانشاط انجام مى دهد، هرگاه او را مدح و ثنا گويند بر عملش مى افزايد، و هرگاه ثنا نگويند از آن مى كاهد “.

خلاصه، هركارى كه با انگيزه بهتر نشان دادن عمل در انظار مردم صورت گيرد، سبب نفوذ ريا در عمل است و اين انگيزه را هر چند مرموز باشد از دوگانگى برخورد انسان به اعمالى كه در خلوت و جلوت انجام مى دهد مى توان دريافت.

اين مطلب به اندازه اى ظريف و مرموز است كه گاه انسان براى فريب وجدان خود اعمال خود را در خلوت بسيار جالب انجام مى دهد تا خود را قانع كند كه در اجتماع نيز همان گونه انجام دهد و دوگانگى در آن نباشد در حالى كه هم عملى را كه در اجتماع انجام مى دهد ريا است و هم آن را كه در خلوت انجام داده آلوده به نوعى ريا است.

فلسفه تحريم ريا