از دیگر عوامل مؤثر در روابط خانواده، اقتصاد کلان در جامعه است. از آن جا که میزان درآمد خانواده و رفاه نسبی مردم، متأثر از اقتصاد عمومی است، همه¬ی شئون خانواده، تحت تأثیر این جریان خواهد بود. اقتصاد ضعیف، خانواده¬های فقیر در پی خواهد داشت و روابط در خانواده¬ی فقیر با خانواده¬ای بی¬نیاز متفاوت است.
در چنین خانواده¬هایی، تلاش پدر به تنهایی جواب¬گو نیست؛ مادر مجبور به کار در خارج از منزل است و گاه فرزندان نیز وارد بازار کار می¬شوند. این تلاش همگانی، اگر همراه با فرهنگ اشتغال جمعی نباشد و مادران و پدران، نسبت به تنظیم روابط عاطفی با یک¬دیگر و فرزندان توجه نداشته باشند و درصدد جبران برنیایند، در فرهنگ روابط اعضا مؤثر خواهد افتاد و در خانواده ایجاد فاصله و تنهایی خواهد کرد.
این نکته، از مسائل مهم مورد ابتلای مادران شاغل در سراسر جهان است؛ زیرا اشتغال مادران و جدایی آنان از کودکان در سنین مختلف، از عواملی است که در روان کودک و تعادل رفتاری وی مؤثر است. از دیدگاه بسیاری، سپردن کودکان به سازمان¬های خاص، آن هم در زمانی که کودک بیشترین نیاز را به مادر دارد، موجبات بروز نابه¬سامانی¬های روانی خاص را در بزرگ¬سالی فراهم می¬آورد.
در آموزه¬های دینی، بر رابطه¬ی فرزندان با خانواده¬های پیشین تأکید فراوان و مایه¬ی برکت دانسته شده است. احترام به والدین، سرپرستی و نگه¬داری بزرگ¬سالان و تأمین نیازهای آنان و همچنین وجوب نفقه¬ی پدر و مادر، مادربزرگ و پدربزرگ، از سفارشات اکید دین اسلام است. قرآن کریم در همین زمینه می¬فرماید: «و وصینا الانسان بوالدیه حسنا؛ ما به انسان سفارش کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.»
و در آیه¬ی دیگر می¬فرماید: «و وصینا الانسان بوالدیه … ان اشکرلی و لوالدیک و الی المصیر؛ ما به انسان درباره¬ی پدر و مادرش سفارش کردیم … و [به او توصیه کردیم که] شکر برای من و برای پدر و مادرت به¬جا آور که بازگشت همه¬ی شما به¬سوی من است.»
و نیز در آیه¬ی دیگر می¬فرماید: «و اذا اخذنان میثاق بنی اسرائیل لا تعبدون الا الله و بالوالدین احسانا و ذی القربی …؛ به یاد آور زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بی¬نوایان نیکی کنید.»
از این آیات به¬خوبی فهمیده می¬شود که احترام به بزرگ¬ترها و به هر کس که به انسان خدمتی کرده، وظیفه است و از آداب و اخلاق خوب شمرده می¬شود، اما والدین جایگاه بالاتر از احترام را دارند؛ اطاعت آنان لازم است مگر در مورد شرک و معصیت خدا. «و ان جاهداک لتشرک بی ما لیس لک به علم فلا تطعهما؛6 اگر والدین بکوشند تا به من (خداوند) از روی جهل، شرک¬ورزی، از امر آن¬ها اطاعت مکن.»

این عوامل نیز در سه محدوده¬ی فرهنگ و محیط اجتماعی، اقتصاد جامعه و خانواده¬های ما قبل خلاصه می¬شود.
1. فرهنگ و محیط اجتماعی
روابط انسان، انعکاس آموخته¬های پیرامونی اوست. فرهنگ و نحوه¬ی زیست هر فرد، از اولین عوامل مؤثر در روابط او است، به¬طوری که از رفتار یک جامعه می¬توان وضعیت فرهنگی و محیط رشد مردم آن را ارزیابی کرد. از این روست که هنجارهای رفتاری در اقوام و ملت¬های مختلف، متفاوت است.
روابط اعضا در خانواده نیز، متأثر از ادبیات محیط و آموخته¬های غیرمستقیمی است که از اطراف دریافت می-شود.
صبوری، مدارا، حفظ عفت، پای¬بندی به خانواده و همسر یا برعکس پرخاش¬گری، عدم سازش، طغیان¬گری و بی¬بندوباری از ویژگی¬هایی است که خانواده¬ها تا حدود زیادی از محیط خود می¬آموزند. یکی از عوامل مؤثر در تحکیم روابط خانواده، داشتن محیطی سالم و هدایت¬گر است. در آموزه¬های دینی، تأکید فراوان بر طهارت محیط، حفظ حدود الهی در جامعه و صیانت از فرهنگ اجتماعی از طریق امر به معروف و نهی از منکر، همه به دلیل تأثیر قهری مفاسد بر فرد و خانواده است. «کنتم خیر امه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر ؛ شما بهترین امتی بودید که به سود انسان¬ها آفریده شده¬اند (چه این که) امر به معروف و نهی از منکر می¬کنید.»
از این آیه به¬دست می¬آید که خداوند امت مسلمان را به¬شرط امر به معروف و نهی از منکر بهترین امت می¬نامد؛ زیرا اصلاح محیط از وظایف واجب مسلمین است.

به طور کلی این عوامل بر دو دسته تقسیم می¬شود:
1. عوامل برون خانواده
2. عوامل درون خانواده

در خلقت الهي، شرط تكوين هر چيز، طهارت و صحت بنيان آن است. هيچ دانه‌ي ناسالم و آلوده‌اي منشأ خلقي پاك و سالم نخواهد بود. هر ثمره‌ي نيكويي، قطعاً بنياني نيكو دارد. «الم تر كيف ضرب الله مثلاً كلمة طيبة كشجرة طيبة اصلها ثابت و فرعها في السماء… و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة اجتثت من فوق الارض مالها من قرار»
خداوند براي طهارت نسل انسان به عنوان برترين مخلوقش، خانواده را چون حريم امني به اين امر اختصاص داده است. خداوند به هيچ وجه اجازه‌ي كمترين اهانت و سوءنيت به حريم مقدس خانواده را نمي‌دهد و مجازات شديدي براي متجاوزين وضع نموده است.
خداوند براي حفظ طهارت كانون خانواده، زنا را تحريم نموده و جزايي براي آن تعيين كرده است و مي‌فرمايد: «و لاتأخذكم بهما رأفة في دين الله» از اين معنا چنين استفاده مي‌شود كه زنا مخالفت صريح با دين خداست و طهارت خانواده جزيي از اين ديانت است.
حكم ديگري كه بر اساس حفظ كرامت خانواده و احترام به انسان وضع شده، حكم قذف است كه مي‌فرمايد: «والذين يرمون المحصنات ثم لم يأتوا باربعة شهدا فاجلدوهم ثمانين جلدة …»
در حكم زنا نظر بر آن است كه اهل خانه (زن و مرد) خيانتي بر عليه خانواده و همسر مرتكب نشوند و در حكم قذف، خانه را از تيررس تهمت، افترا و خيانت خارجي مصون مي‌دارد تا علاوه بر صيانت خانواده، جامعه نيز تربيت شود و حد و مرز پاكي را بشناسد. سختگيري قرآن در اثبات اين محرمات (آوردن چهار شاهد با شرايط دقيق فقهي) صرفاً براي حفظ شئون و خوش‌نامي خانواده‌ها و جلوگيري از اشاعه‌ي فحشا در جامعه است. مجازات محرمات ديگري چون لعان و ظهار نيز به حرمت خاص خانواده برمي‌گردد. خداوند در سوره مجادله با لحني عتاب‌آميز حكم ظهار را تعيين مي‌فرمايد: «والذين يظاهرون من نسائهم ثم يعودون…» ، «كساني كه همسران خود را «ظهار» مي‌كنند، سپس از گفته خود باز مي‌گردند، بايد پيش از آميزش جنسي با هم، برده‌اي را آزاد كنند. اين دستوري است كه به آن اندرز داده مي‌شويد و خداوند به آن‌چه انجام مي‌دهيد، آگاه است.» با اين حكم نيز، خداوند نهاد خانواده را پشتيباني مي‌كند و از زن به عنوان محور اين كانون حمايت ويژه دارد؛ زيرا با سست شدن جايگاه زن در خانواده اصل خانواده تضعيف مي‌شود.
از احكام ديگري كه خداوند توسط آن «طهارت خانواده» را تضمين مي‌كند، موضوع عده بعد از طلاق و بعد از فوت همسر است تا علاوه بر حفظ حرمت خانواده‌ي قبل و ايجاد فرصتي بين تشكيل دو خانواده، از تداخل نسل‌ها و حتي ايجاد شك در اين امر جلوگيري شود. «والمطلقات يتربصن بانفسهن ثلاثه قروء…»
البته عده در طلاق، فرصت و فراغتي است براي زن و مرد تا يك‌بار ديگر به ادامه‌ي زندگي با يكديگر و بازگشتشان بينديشند؛ شايد از فروپاشي يك زندگي جلوگيري شود.
ـ اصل امنيت
امنيت در حيات فردي و اجتماعي انسان، از حقوق اوليه و اصول مهم رشد و پايداري است. اين اصل در خانواده از حساسيت ويژه‌اي برخوردار است. خانواده، نيازمند امنيت دروني و بيروني است. امنيت دروني بيشتر به جنبه‌هاي اخلاقي در روابط برمي‌گردد. فرد در خانواده بايد از حيث مالي، جاني، اخلاقي و … امنيت داشته باشد. كمترين احساس ناامني در هر يك از اعضا، آرامش در خانواده را مختل مي‌كند. آن‌چه در اصل طهارت اشاره شد، توجه خالق يكتا به امنيت معنوي خانواده است كه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؛ اما امنيت جاني و اقتصادي اين نهاد نيز حايز اهميت است و در تحكيم خانواده نيز بسيار مؤثر است. كسب اجازه‌ي مؤمنين براي ورود به خانه‌ي يكديگر در اسلام، از جمله سفارشاتي است كه خداوند براي حمايت از حريم خانواده وضع نموده است. در اين حكم صيانت از دو جنبه‌ي مادي و معنوي خانواده مورد نظر است؛ علاوه بر آن‌كه تزكيه جامعه را در پي خواهد داشت (هو ازكي لكم) «يا ايهاالذين امنوا لاتدخلوا بيوتاً غير بيوتكم ….»
فرد در خانواده بايد كاملاً احساس محرميت و امنيت داشته باشد و حضور هيچ غيري نبايد اين آرامش را از او بگيرد و مالكيت او را مخدوش كند؛ لذا خداوند مي‌فرمايد: «چنان‌چه فردي در خانه نبود، داخل نشويد يا اجازه بگيريد و اگر اجازه ورود ندادند، برگرديد كه به پاكي نزديك‌تر است.» دفاع از حريم خانواده بر اعضاي آن واجب است و اگر كسي در اين راه كشته شود، شهيد محسوب مي‌شود. اين دفاع از وظايف حكومت اسلامي است و بايد در اولويت مصالح جامعه قرار گيرد.

خداوند در قرآن كريم، تأسيس بناي خانواده را به خود نسبت مي‌دهد و به طهارت، تعالي و پايداري آن، عنايت وافري دارد. در آيه‌ي ذيل اين نسبت تصريح شده است:
«والله جعل لكم من انفسكم ازواجاً و جعل لكم من ازواجكم بنين و حفدةً و رزقكم من الطيبات…»
از اين آيه سه نكته پيرامون موضوع برداشت مي‌شود:
1ـ خداوند زوجيت و منشأ آن را به خود نسبت مي‌دهد.
2ـ خداوند به دنبال زوجيت و تشكيل خانواده، به يكي از اهداف و ثمرات آن كه توليد فرزند و بقاي نسل است اشاره كرده و آن را نيز به خود نسبت مي‌دهد.
3ـ حمايت از خانواده و بقاي آن را در قالب روزي دادن از پاكي‌ها كه شامل رزق مادي و معنوي مي‌شود را به خود نسبت مي‌دهد و همه‌ي اين امور را ارج مي‌گذارد و از آن‌ها به عنوان نعمت ياد مي‌كند.
خداوند در سراسر قرآن براي حفظ بناي خانواده، احكام و اصولي را وضع نموده است و بر رعايت دقيق آن اصرار دارد. احكامي چون وجوب حجاب، حرمت نگاه به نامحرم، رعايت دقيق روابط ميان زن و مرد، حكم استيذان، نهي از قذف، حرمت زنا و احكامي پيرامون نشوز، شقاق، حسن معاشرت و واجباتي در روابط فرزندان و…،همه از لوازم حفظ يك خانواده‌ي قرآني است. از اين اوامر و نواهي اصولي به دست مي‌آيد كه در اين جا به دو اصل آن اشاره مي‌شود: