حفظ آبروی مؤمن

در آیات قرآن مجید و سخنان معصومین (علیهم السلام) درباره جایگاه رفیع و عظمت والا و ارزشمند انسان تعابیر بلندی آمده است، چون:
- موهبت رهبری و مقام خلیفة اللهی؛
- برخورداری از فطرت پاک ربوبی و نفخه روح الهی؛
- صاحب نفس مطمئنه؛
- کرامت نفس و گل سر سبد موجودات با تعبیر: و لقد کرمنا بنی آدم؛
- فضیلت و برتری او بر سایر مخلوقات، حتی فرشتگان با تعبیر: و فضلنا هم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا؛
- بهره مندی از بهترین صورت خلقت و تنظیم و تعدیل آفرینش؛
- استیلا و حاکمیت بر زمین؛
- شایستگی حمل امانت الهی و… .
تا بشر به این مقام ارزنده و جایگاه برتر خود و هم نوعان پی ببرد و از هرگونه بی حرمتی به ساحت او اجتناب ورزد و نهایت سعی و تلاش را در تکریم و احترام او روا دارد.
آری، از برکات با ارزش زبان، تکریم و تعظیم چنین گوهری است که به ذکر دو روایت در این باره بسنده می شود:
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
هرکه برادر خود را مرحبا گوید: خدای تعالی تا روز قیامت برای او مرحبا می نویسد**بحارالانوار، ج 74، ص 298.***.
پیامبر بزرگ اسلام (صلی الله علیه وآله) فرمود:
در روز قیامت، من چهار نفر را شفاعت خواهم نمود، اگر چه به اندازه گناه تمام اهل دنیا را آورده باشند:
1. ذریه مرا اکرام کند.
2. حاجت ایشان را برآورد.
3. به هنگام گرفتاری و مضطری ایشان، در رفع گرفتاری سعی و تلاش کند.
4. به دل و زبان، با ایشان دوستی و محبت کند** خصال شیخ صدوق، باب الاربعه، ص 196، ح 1. به نقل از: معراج السعاده، ص 462.***.
نیز امام صادق (علیه السلام) در نکوهش افرادی که با زبان سخنی می گویند و با آن آبروی هم نوعان را می برند می فرماید:
من روی علی مؤمن روایة یرید بها شینه و هدم مروته لیسقطه من أعین الناس أخرجه الله من ولایته الی ولایة الشیطان **بحارالانوار، ج 72، ص 168.***؛
هرکس به منظور هتک حرمت و ریختن آبروی مؤمنی از او سخنی نقل کند (یا سخنی بگوید) تا او را در انظار مردم خوار سازد، خداوند وی را از ولایت خویش بیرون کرده و تحت ولایت شیطان در می آورد.

4. سلام، تحیت و تسلیت گویی

در قرآن مجید و روایات اسلامی به روابط اجتماعی و عوامل استحکام آن مانند سلام، مصافحه، تسلیت گویی و… توصیه های فراوانی شده و از آنها به عنوان نشانه های اهل ایمان و مظاهر ادب و اخلاق اسلامی یاد شده است.
قرآن مجید می فرماید:
فاذا دخلتم بیوتا فسلموا علی أنفسکم تحیة من عند الله مبارکة طیبة کذلک یبین الله لکم الآیات لعلکم تعقلون **نور(24) آیه 61.***؛
و هنگامی که داخل خانه ای شدید، بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از سوی خداوند، سلامی پربرکت و پاکیزه، این گونه خداوند آیات را برای شما روشن می کند، باشد که بیندیشید.
تحیت در اصل از ماده حیات به معنای دعا کردن برای سلامت و حیات دیگری است؛ خواه این دعا به صورت سلام علیکم یا السلام علیک و یا حیاک الله باشد، ولی معمولا به هر نوع اظهار محبتی که افراد در آغاز ملاقات نسبت به یکدیگر ابراز می کنند تحیت می گویند.
امام زین العابدین (علیه السلام) درباره اخلاق مؤمن می فرماید:
من أخلاق المؤمن… و ابتداءهم ایاهم بالسلام علیهم **بحارالانوار، ج 64، ص 361.***؛
از اخلاق مؤمن سلام کردن به برادران دینی است.
در آثار و فواید سلام از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) چنین وارد شده است:
ان من موجبات المغفرة بذل السلام و حسن الکلام **نهج الفصاحة، ح 928.***؛
از موجبات آمرزش و مغفرت، ادای سلام و سخن نیکوست.
هم چنین یکی از چیزهایی که رعایت آن در روابط اجتماعی نقش به سزایی دارد و مورد تأکید پیشوایان معصوم (علیهم السلام) قرار گرفته، دلداری دادن افراد و خارج ساختن آنان از قید غم ها و غصه های زندگی است، به ویژه آن گاه که هم نوعان دچار مصیبت و حادثه ای دلخراش و مرگ و میر عزیزان شوند، که با کلمات و سخنان تسلی بخش می توان تا حدی غم و غصه را از صفحه دل آنان زدود که از این خصلت به تسلیت گویی تعبیر می شود و از صفات حسنه و اخلاق شایسته و وظایف نیک انسانی محسوب می شود.

5. امر به معروف و نهی از منکر

از جمله برکات زبان اقامه دو اصل ارزش مند دینی، یعنی امر به معروف و نهی از منکر است. در اسلام دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر از جایگاه خاصی برخوردار است و از مظاهر بارز خیر خواهی به شمار می آید که در آیات الهی و سخنان معصومین (علیهم السلام) از آن دو به عنوان نشانه های اهل ایمان یاد شده است.
و المؤمنون و المؤمنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر**توبه (9) آیه 71.***؛
مردان و زنان با ایمانی ولی (یار و یاور) یکدیگرند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند.
امیر مؤمنان علی (علیه السلام) نیز از امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از علائم ایمان یاد کرده است:
المؤمن … مناصحا، متباذلا، متواخیا ناصح فی السر و العلانیة**بحارالانوار، ج 64، ص 366.***؛
اهل ایمان، خیر خواه و بخشنده و برادر و ناصح و خیرخواه انسان در نهان و آشکار است (از بدی ها باز دارنده و به خوبی ها دعوت کننده است).
هم چنین آن حضرت امر به معروف و نهی از منکر را به سه نوع تقسیم می کند: 1. قلبی 2. زبانی 3. عملی و می فرماید: هر سه قسم باید رعایت شود وگرنه ناقص خواهد بود و اگر هر سه را ترک کند، مرده ای در میان زندگان است:
و منهم تارک لانکار المنکر بلسانه و قلبه و یده فذلک میت الأحیاء**نهج البلاغه، حکمت 374.***؛
و گروهی دیگر با زبان و یا قلب و یا با دست (عمل) نهی از منکر نمی کنند اینها در حقیقت مردگانی در میان زندگانند.
توضیح آن که: کمترین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر آن است که انسان در قلب خود نیکوکاران را دوست بدارد و گناهکاران را دشمن و چنین حالتی موجب می شود که با نیکوکاران با چهره شاد و با گنهکاران با چهره ای عبوس و گرفته - که بیانگر نارضایتی او از گناه است - رو به رو شود.
اگر نهی از منکر با زبان با روش هایی چون: حکمت، استدلال، موعظه و پند نیک، مجادله، مناظره و… صورت گرفت و اثر نبخشید، نوبت به مرتبه عملی می رسد، اما این بستگی به چگونگی به کارگیری زبان در این اصل دارد که اغلب امر به معروف و نهی از منکر زبانی مؤثر و مفید واقع می شود، البته اگر از شیوه صحیح آن بهره گرفته شود.