برکت زیر سایه درختان

درختان، عامل اصلی تغذیه و حاوی درس‌های فراوان برای ما انسان‌ها هستند.

خداوند متعال، کره زمین را از هر جهت آماده و مهیّا برای زندگی و رشد همه سویه انسان قرار داده است و می‌فرماید: «الَّذي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْداً وَ سَلَكَ لَكُمْ فيها سُبُلاً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْ نَباتٍ شَتَّى؛[طه/53] همان كسى كه زمين را برايتان گهواره‌‏اى ساخت، و براى شما در آن، راه‌ها ترسيم كرد و از آسمان آبى فرود آورد، پس به وسيله آن رُستني‌هاى گوناگون، جفت جفت بيرون آورديم.» با توجّه به این آیه شریفه مراحل آماده‌سازی زمین، به مرحله روییدنی‌های مختلف از دل آن منتهی می‌شود. در آستانه فصل بهار و موعد درختکاری رهبر معظّم انقلاب همچون هر سال مراسم درختکاری را نماد احترام مردم به طبیعت سرسبز ایران عزیز خواندند و افزودند: همه باید قدردان این موهبت الهی باشند.[1] این هدیه الهی برکات فراوانی دارد که در این نوشتار، ضمن بیان مراحل آماده سازی زمین برای انسان، به درسی مهمّ از گیاهان(به خصوص درختان) از دیدگاه معارف و متون دینی می‌پردازیم.

مراحل آماده‌سازی زمین
کره خاکی عظیم الجثّه زمین و دَوَران آن، باید به شکلی تنظیم و کنترل شود که موجوداتِ بر روی آن(به خصوص انسان‌ها) به راحتی بتوانند بر روی آن استقرار یافته و زندگی کنند! در مرحله بعد، باید راه‌هایی برای دسترسی انسان‌ها به یکدیگر و به منابع مورد نیازشان فراهم آید. بعد از این دو مرحله نوبت به گیاهان می‌رسد. گرچه در دو مرحله پیشین با استفاده از واژه “لَکُم” به فواید گهواره بودن و راه‌های بر روی آن اشاره شده است؛ امّا در مرحله سوم، قرآن کریم به شکل ویژه‌ای به موارد استفاده از گیاهان تصریح می‌کند و می‌فرماید: «كُلُوا وَ ارْعَوْا أَنْعامَكُمْ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى‏؛[طه/54] بخوريد و دام‌هايتان را بچرانيد كه قطعاً در اينها براى خردمندان نشانه‌‏هايى است.» به خوبی روشن است که گیاهان و روییدنی‌های زمین، خادمان حیوانات و انسان‌ها هستند. در قرآن کریم به بعضی از این خدمت‌ها اشاره شده است. مثلاً در مورد خلقت زنبور عسل می‌فرماید: «وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُون‏؛[نحل/68] و پروردگار تو به زنبور عسل وحى[الهام غريزى‏] كرد كه از پاره‌‏اى كوه‌ها و از برخى درختان و از آنچه داربست[و چفته‌‏سازى‏] مى‌‏كنند، خانه‌‏هايى براى خود درست كن.» درختان، نقش اساسی در امنیّت زنبور و بسیاری از موجودات زنده دیگر از جمله انسان‌ها دارند. ناگفته پیداست که در صورت از بین رفتن درختان، امنیّت غذایی، هوای پاک و دیگر ضروریّات زندگی انسان به طور جدّی به خطر می‌افتد.

مدرسه طبیعت
روییدنی‌های از زمین، موجودات زنده‌ای هستند که در سراسر کره زمین منتشر شده‌اند. به فرموده قرآن کریم، رشد و نموّ گیاهان(به خصوص در مورد درختان میوه)، حاوی درس‌های مهمّی است.[2] لذا می‌فرماید: «يُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّيْتُونَ وَ النَّخيلَ وَ الْأَعْنابَ وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُون‏؛[نحل/11] به وسيله آن، كشت و زيتون و درختان خرما و انگور و از هر گونه محصولات[ديگر] براى شما مى‏‌روياند. قطعاً در اينها براى مردمى كه انديشه مى‏‌كنند نشانه‌‏اى است.» پس مجموعه گیاهان روی زمین، بسان مدرسه‌ای انسان‌ساز هستند که درس‌های گوناگونی در آن تعلیم می‌شود؛ درس رشد، بالندگی، استقامت، شروع دوباره، معاد و…! درختان(به خصوص درختان میوه)، معلّمانی دلسوز هستند که به نوعی، حقّ مادری نیز بر انسان‌ها و حیوانات دارند؛ زیرا بسیاری از موادّ غذایی آنها را تأمین می‌کنند. درختانی که بدون هیچ زحمت و سر و صدایی درس معاد و زنده شدن دوباره به انسان می‌دهند و بسیاری از آنها با میوه‌ها و برگهایشان او را تغذیه می‌کنند. احترام و شکر این نعمت بزرگ، چنان اهمیّتی دارد که امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «لا تَقطَعُوا الثِّمارَ فَيَبعَثُ اللَّهُ عَليكُمُ العَذابَ صَبّاً؛[3] درختان ميوه را قطع نكنيد كه خداوند بر سر شما عذاب فرو مى ريزد.» 

نتیجه اینکه؛ یکی از مهم‌ترین مراحل آماده‌سازی زمین برای سکونت انسان در آن، مرحله رشد گیاهان و درختان است. درختان، ضمن برکات مادّی، از جمله تغذیه انسان‌ها، حاوی درس‌های مهمّی همچون درس معاد و رشد و تکانل و سخاوت و استقامت و… هستند. باید قدردان این نعمت بزرگ الهی باشیم.