تاثیر تربیتی کرامت در برخورد با کودکان در رفتار پیامبر

پیامبر اکرم(ص) با تمام وجود به کودکان احترام می گذاشتند وهمواره با آنان به تکریم رفتار می کرد.بری آشنایی بیشتر با روش های تکریم کودکان توسط پیامبر به چند نمونه عملی در برخورد با کودکان اشاره می کنیم.

نقل شده است که پیامبر (ص)نشسته بود حسن وحسین وارد شدند حضرت چون آنها را دید به احترامشان از جای بلند شد وبه انتظار ایستاد.کودکان آهسته راه می رفتند لحظاتی طول کشید. نرسیدند سپس پیامبر(ص( به طرف آنها رفت وهر دو را در آغوش گرفت وبر دوش خود سوار کرد وبه راه افتاد ودر همان حال فرمود:فرزندانم مرکب شما چه مرکب خوبی است وشما چه سواران خوبی هستید.2

رفتار نیکوی پیامبر (ص) تنها به حسن .حسین (ع) اختصاص نداشته بلکه رفتار وی به همه کودکان از موضع تکریم شخصیت آنان بوده است. که به نمونه ای اشاره می کنیم.

نقل شده که روزی رسول اکرم(ص) از سفری بری می گشتند ودر راه به کودکان برخورد کردند وبه احترام آنها ایستادند.آنگاه فرمودند: کودکان را بیاورید. مردم نیز آنان را آوردند واز زمین بلندشان کرده وبه آن حضرت می دادند رسول خدا بعضی را در آغوش گرفتند وبعضی را بر دوش خود سوار کردند وبه اصحاب خود نیز فرمودند:کودکان را در آغوش بگیرید وبردوش خود بنشانید .کودکان از این صحنه مسرت بخش خوشحال شدند وبرای آنا بسیار خاطره انگیز بود.1

از امام باقر(ع) نقل شده که رسول خدا فرمود:

خمس حتی لا ادعهن حتی الممات والتسلیم علی الصبیان لتکون سنه من بعدی.2

پنج چیز است که تا لحظات مرگ آنها را ترک نمی کنم(یکی از آنها)سلام دادن به کودکان است.تا اینکه پس از من به صورت سنتی بین مردمم باقی بماند.

این سخن حضرت رسول(ص)نشان دهنده اهمیت فوق العاده ای است که حضرت به کودکان می دادندوحضرت فاطمه از همه این رفتار ها درس می گرفت.

دید گاه حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) در مورد فرزند وتربیت

فاطمه (ع) در باره فرزند ، این تصور واندیشه را دارد که امانت های خداوند در دست پدر ومادرند ووالدین در برابر حفظ ورشد این امانت مسئوولند. او فرزند را به عنوان کالایی بی ارزش نمی شناسد که او را به دست دایه ها بسپارد ،بلکه آنها را به وجود هایی ارزنده در خور احترام وکرامت ذاتی می شناسد که باید شخص مادر در امر رسیدگی به آنها را بر عهده بگیرد.

او خانه را مرکز انسان سازی می شناسد وفرزندان را ثمره باغ وجود که در خور هرگونه اعتنا هستند.در مورد تربیت ،فاطمه(ع) آن را امری تحول انگیز ،سازنده ،نجات ده بشر از خطرات وعوارض می شناسد. او می داند که رمز پیشرفت وانحطاط فردوجامعه در سایه تربیت خلاصه شدن است.

جامعه ای پیشرفته است که تربیت آن پیشرفته باشد و قومي منحط به حساب می آید که تربیت آن منحط باشد.هم او معتقد است که این مادرانند که زمینه را برای بهشتی شدن فرزندان فراهم می سازند وتبعا رمز جهنمی شدن.

زیرا کودک همانند زمین قابل کشت ومرغوب کشاورزی است هر دانه ای در آن کاشته شود همان برداشت خواهدشد اگر جو پاشیده شود جو ،اگر گندم پاشیده شود گندم2.

به همین خاطر است که می گویند دریافت های کودک از همان ابتدای شیرخوارگی اهمیت فوق العاده ای در پی ریزی اساس زندگی او دارد و همین دریافت هاست که سازنده شخصیت او می باشد اگر این دریافت ها مثبت باشند انتظار شخصیتی مثبت از فرزندمان داشنه باشیم.اما اگر منفی باشد انتظار شخصیتی منفی خواهیم داشت.

پس والدین باید مواظب باشند وبه گمان آنکه فرزندشان بچه است ونمی فهمد در حضور فرزندشان هر گونه عمل ورفتاری را انجام دهند. یا هر سخنی را بر زبان جاری کنند. اشتباه بسیاری ازپدران ومادران این است که فکر می کنند چون فرزند آن ها قادر به سخن گفتن نیست ونمی تواند آنچه مد نظرش است را بیان کند پس قدرت درک وفهم ندارد.

اما باید در این نکته توجه داشت که اگرچه فرزند ما قادر به سخن گفتن نیست اما آنچه پیرامونش می بیند آن را درک کرده در ذهن خود ثبت وضبط می کنددر آینده عکس العمل آن را در فرزندمان می بینیم پس باید توجه کنیم که کودک از همان ابتدا کودکی خوب وبدها را در ک می کند.1

عده ای گمان می کنند تربیت فرزند باید از سنین ویژه ای انجام گرفته وقبل از آن کودک باید آزاد ورها باشد اما باتوجه به آیات وروایات که تاکید زیادی بر تربیت فرزند در سنین کودکی دارد می توان فهمید که تربیت وآموزش از آغاز تولد شروع می شود ولی این تربیت  وآموزش در هر سن شیوه وروش خاص خود را دارک که اگر این روش ها جابه جا شوند باعث سخت شدن تربیت میشود.مثلا در سالهای ابتدای زندگی سخت گیری های بی مورد یا جلو گیری از تحرکات کودکانه پیامد های بدی برجا خواهد گذاشت وفرآیند تربیت را در آینده با مشکل مواجه می سازد.2

امام صادق(ع)نیز به پیروان خود دستور می دهد که اقدام به تربیت فرزندان خویش نمایند قبل از آنکه ذهن آنها از سخنان باطل انباشته شود.

“با دروا احادثکم بلحدیث قبل ان یسبق الیکم هرجئه"3

پیش از آنکه صاحبان عقاید باطل برشما پیشی بگیرند به تربیت فرزندان خویش اقدام کنید.

در توضیح حدیث:

اگر نقش ونگاری باطل بر ذهن کودک که همانند تخته سفید است نوشته شود پس از پاک کردن آن آثاری از آن باقی خواهد ماند.پس بهتر است والدین قبل از آنکه دیگران عقاید باطلی در ذهن کودک ایجاد کنند خود قبل از همه اقدام به تربیت وآموزش صحیح فرزندان خود نمایند.4

حضرت زهرا (علیها اسلام) در خانه پیامبر گرامی اسلام پرورش یافتند با تربیتی اسلامی وآنگ.نه که خداوند می خواست.ایشان در پرورش وتربیت فرزندانشان پدر را اگوی تربیتی خود قرار داده بودند وعلاوه بر آن پیامبر باز هم فاطمه علیها السلام را در تربیت فرزندان کمک می رساندند پیامبر سعی می کردند آموزش های خود را در عمل ورفتار به دختر بزرگوارشان نشان دهند که به نمونه ای از این رفتار ها اشاره می کنیم.

دعا برای سلامتی فرزندان

از وظایف والدین، دقت در سلامت جسم فرزندان است. حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام به عنوان الگو و مادر نمونه، با حساسیت بالایی این مسئله را پی گیری می کرد و چنان چه فرزندانش بیمار می شدند، با توکل به خدا و دعا به درگاه او برای آنها طلب سلامتی می کرد.

همان گونه که ابن عباس می گوید:

حسنین بیمار شدند، پیامبر با جمعی از یاران به عیادتشان آمد و به علی علیه السلام گفتند: ای ابوالحسن خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می کردی، علی علیه السلام و فاطمه و فضه خادمه نذر کردند که اگر آنها شفا یابند، سه روز روزه بگیرند.

ارتباط علمی حضرت زهرا با فرزندان

حضرت مجتبی علیه السلام در پنج سالگی هر روز به مسجد می رفت و از کلمات و مواعظی که پیغمبر اکرم در مسجد بیان می فرمود، همه آنچه را به ذهن مبارک خود می سپرد، به خانه می آمد(و به اقتضای ادای حق علم که نشر است) برای مادر بزرگوار خود حرف به حرف بیان می کرد و چون امیرالمؤمنین علی علیه السلام به خانه تشریف می آورد، حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام آنها را برای آن جناب بازگو می کرد. روزی حضرت علی علیه السلام پرسید: ای فاطمه، تو به مسجد حاضر نبودی از کجا این کلمات را فهمیدی؟ گفت: فرزندم حسن هر روز آنچه پدر بزرگوارم بر منبر می گوید، بی کم وکاست به همان ترتیب برایم بیان می کند.

چنان که گفتیم، فاطمه زهرا علیهاالسلام با کودکان خود گفت وگوهای علمی داشت و آنان را به بیان نطق علمی تشویق می کرد و این کار مادر افزون بر انس امام حسن مجتبی علیه السلام با مسجد، سبب می شد که وی با شوق و اشتیاق همه مواعظ و کلمات پیامبر را به ذهن بسپارد

بازی با کودکان، روش مؤثر در تربیت

بازی، شیوه ای است که تأثیرات مثبت و گوناگونی را بر روحیه فرزند به جای می گذارد، خلاقیت او را شکوفا و عواطف کودکانه او را از محبت سیراب می سازد. بازی کودکانه مادر با فرزندان، رشد جسمی و فکری کودک را سرعت می بخشد و احساسات پاک مادری را به او منتقل می کند، نشاط، شادابی، خلاقیت، ابتکار و نوآوری و اعتماد به نفس را در او ایجاد و زمینه را برای ظهور استعدادهای نهفته کودک فراهم می آورد.

حضرت فاطمه علیهاالسلام از همان دوران کودکی با فرزندانش هم بازی می شد و به این نکته نیز توجه داشت که در بازی، نوع الفاظ و حرکات مادر سرمشق کودک قرار می گیرد، بنابراین باید از کلمات و جملات مناسبی استفاده کرد. افزون بر این باید در قالب بازی و شوخی، شخصیت کودک را تقویت ساخت و او را به داشتن نیکی ها و ارزش های اکتسابی تشویق و راهنمایی کرد.

نقل شده است حضرت با فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلام بازی می کرد و او را بالا می انداخت و می فرمود: « پسرم حسن، مانند پدرت باش، ریسمان ظلم را از حق بر کن، خدایی را بپرست که صاحب نعمت های متعدد است و هیچ گاه با صاحبان ظلم و تعدی، دوستی مکن».

همچنین نقل شده است که وقتی فرزندش حسین علیه السلام را بازی می داد، این گونه می فرمود: «انت شبیه بأبی لست شبیه بعلی؛ تو به پدر من (پیامبر) شبیهی و به پدرت علی شباهت نداری

پرورش شخصیت توحیدی

پدران و مادران مکلفند تا فرزندان خویش را با روحیه خداپرستی آشنا سازند و شوق عبادت و تقرب به خالق بی همتا را در آنان پرورش دهند.

کودکانی که از نخستین روزهای حیات خویش، با ایمان به خدا تربیت می شوند، اراده ای قوی و روانی نیرومند دارند. از همان دوران کودکی، رشید و باشهامت هستند و نتایج درخشان ایمان، از خلال گفتار و رفتارشان به خوبی مشهود است.

از اساسی ترین مسائلی که بزرگ بانوی اسلام، در منطق رفتاری خود در تربیت کودکانش بر آن تأکید می ورزید، توجه به روحیه عبادت و حس خداپرستی در فرزندانش بود.

آن یگانه مربی روزگار چنان شوق بندگی و عبودیت و خضوع در برابر معبود را در دل و جان فرزندانش تقویت می کرد که آنان بهترین کارها و بالاترین لذت ها و زیباترین دقایق را لحظات عبادت و تقرب به خدا می دانستند.

حضرت زهرا علیهاالسلام روحیه تعبد و بندگی را از کودکی به فرزندانش می آموخت و آنها را در حد طاقتشان با عبادت آشنا می ساخت، به گونه ای که حضرت در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان کودکان خود را به بیداری و نخفتن وادار می کرد.

… حضرت در روز بچه ها را می خوابانید تا کاملاً استراحت کنند و غذای کمتری به آنان می داد تا بدین گونه زمینه و موقعیت بهتر و مطلوب تری از نظر جسمی و روحی برای شب زنده داری داشته باشند. او به حدی در این کار جدی و قاطع بود که نمی گذاشت احدی از اهل خانه خوابش ببرد و می فرمود: «محروم است کسی که از برکات شب قدر محروم بماند».

گویا فاطمه علیهاالسلام می خواهد از دوران کودکی در قلب پاک فرزندان خود جمال خدا را به تجلی و جان و زبانشان را به حلاوت و شیرینی عبادت آشنا کند و محبوب راستین را به آنان نشان بدهد تا در جوانی جذب جلوه های دروغین نشوند. این روش تربیتی فاطمه علیهاالسلام ، به عنوان یک سنت بسیار پسندیده و قابل اجرا، درگفتار امامان معصوم نیز به چشم می خورد.

پرورش شخصیت عاطفی

بوسیدن و ملاطفت با کودکان

یکی از مهم ترین نیازهای هر کودک برخورداری از عواطف پاک و مهر و محبت خانواده و خویشاوندان و والدین است. هنگامی که کودک از زلال محبت خانواده سیراب شد و عطش محبت و توجه عاطفی او برطرف گردید، با روانی آرام و سلامت و پرنشاط پا به عرصه اجتماع می گذارد تا همگان از برکات وجود او بهره مند شوند. یکی از راه های پرورش شخصیت عاطفی کودک، ابراز محبت و از جمله بوسیدن است.

بوسه های مکرر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر رخسار و دست و بازوی فاطمه علیهاالسلام نشانه ای از ابراز علاقه آن حضرت به فرزندش بود. آن حضرت به محبت کردن و توجه به کودکان بسیار اهمیت می داد، چنان که: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله امام حسن علیه السلام را می بوسید و نوازش می کرد، اقرع بن حابس عرض کرد: من ده فرزند دارم، ولی تا به حال هیچ یک از آنان را نبوسیده ام. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله غضبناک شد و فرمود: اگر خدا محبت را از قلب تو گرفته است، من چه کنم؟ هر کس نسبت به اطفال ترحم نکند و احترام بزرگ سالان را نگه ندارد، از ما نیست.

حضرت زهرا علیهاالسلام نیز که تربیت یافته چنین مکتبی بود، با بوسیدن مکرر فرزندان خود، شخصیت عاطفی آنها را پرورش می داد.

پرورش روحیه ایثار

مقدم داشتن دیگران بر خود، اصلی بسیار ارزشمند و انسانی است که هر کس، نمی تواند دارنده آن باشد. حضرت زهرا علیهاالسلام فرزندانش را با چنین روحیه ای پرورش داده بود.

آنجا که پس از یک روز گرسنگی، وقت افطار، در به صدا در می آید و گرسنه بی سرپرستی درخواست طعام می کند، پس از آنکه حضرت علی و فاطمه علیهماالسلام طعامشان را که قرص نانی بود تقدیم آن فقیر می کنند، فرزندان آنها نیز که پرورش یافته چنین پدر و مادری هستند، دیگران را بر خود مقدم می شمارند و قرص نان خود را به فقیر می دهند و این عمل تا سه شب تکرار می شود و نتیجه این روحیه ایثار و از خود گذشتگی، آن می شود که فرزندان بزرگوار آن حضرت تمام هستی خود را برای پیشرفت و تکامل انسانیت فدا می کنند