یک از مراحل هفت‌گانه‌ی عشق، بردباری و صبر است که هر کس وارد این مرحله شود، خداوند متعال پاداش عظیمی به او عطا می‌فرماید.

صبر و بردباری زینت رهرو راستین حقیقت است. انسان صبور و شکیبا در محضر پروردگار جهان مقام و منزل خاصی دارد. به طوری که خداوند در قرآن کریم در آیات متعددی می‌فرماید: «الله مع الصابرین» و در همه آیاتی که از صبر و شکیبایی سخن به میان آمده به وضوح می‌توان برتری افراد صبور و بردبار را نسبت به افراد کم تحمّل درک کرد.

برای درک بیشتر مفهوم صبر و مقام صابران بهتر است کمی بیشتر روی این سوره‌ی مبارکه تأمل کنیم.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

سوگند به عصر [غلبه حق بر باطل]    وَالْعَصْرِ  كه واقعا انسان دستخوش زیان است 

   إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ ؛  مگر كسانى كه گرویده و كارهاى شایسته كرده و همدیگر را به حق سفارش و به شكیبایى توصیه كرده‏اند    إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ

سوگند به عصر نورانی رسول اکرم (ص) به درستی که انسان هر آینه در خسارت و زیان است مگر آنان که در مقابل فرمان خداوند متعال تسلیم شدند. به خدا ایمان آوردند و به خاطر رضای حضرت حق کارهای شایسته انجام دادند و در هر مورد در مقابل آزمایش پروردگار، مردم را به صبر و بردباری دعوت کردند.

خداوند متعال می‌فرماید: آنان که گفتند ما به خدا ایمان آوردیم، گمان می‌کنند، ما آن‌ها را رها می‌کنیم. نه آن طور نیست. ما از آنان امتحان می‌گیریم و اگر در مقابل امتحان ما صبر و بردباری نشان دهند و همچنان ایمان خود را نگهداری، به آن‌ها پاداشی عظیم می‌دهیم.

بهتر است راه روان حق کمی فکر کنند و ببینند از زمانی که به سن بلوغ رسیده‌اند تا اکنون، چقدر روحشان به گناه آلوده شده است و حساب کنند که چند سال باید در عذاب گناهان خود بسوزند. ده سال؟ بیست سال؟ یا بیشتر؟

باز خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

(و اگر ما بشر را «در دنیا» به نعمت و رحمتی برخوردار کردیم «تا شکر کنند» سپس «چون کفران کرد» آن نعمت را از او باز گرفتیم سخت به نو میدی و کفران در افتد و اگر آدمی را به نعمتی پس از محنتی برسانیم، مغرور و غافل شود که دیگر روزگار زحمت و رنج من سر آمده و سرگرم شادمانی و مفاخرت گردد «این خوی بشر بی صبر کم ظرف ضعیف است» مگر آنکه دارای ملکه‌ی صبر و عمل صالح هستند «که هنگام نعمت، شکر خدا و گاه مصیبت صبر می‌کنند» بر آنان آمرزش حق و اجر بزرگ است.) (1)

از امام صادق علیه‌السلام روایت است: که چون بنیامین از دست حضرت یعقوب رفت، عرض کرد: بار پروردگارا به من دیگر رحم نمی‌کنی. از من قطع رحم کردی. چشمم را که گرفتی. فرزندم را نیز از من گرفتی؟ خدای تبارک و تعالی به او وحی کرد: که اگر من آن دو را [یعنی یوسف و بنیامین را] می‌رانده باشم، به رایت زنده‌شان می‌کنم. اما آیا به یاد دارای آن گوسفندی که سرش را بریده و بریان کردی و خوردی، فلان و فلان همسایه‌ات روزه بودند و چیزی برای خوردن نداشتند. شما گوسفند را با خانواده‌ی خود تنها خوردید و به آن‌ها چیزی ندادید و به خاطر آن گناه بزرگ، به مدت بیست سال شما را به بلا گرفتار کردم.

آری یعقوب به مدت بیست سال در آتش عذاب خود سوخت و وقتی که مدت عذابش تمام شد، خداوند به وعده‌ی خود عمل کرد و یوسف و بنیامین را به یعقوب رساند. در روایت دیگری نقل شده که یعقوب پس از آن وحی همیشه از منزلش در هر چاشتگاه تا سر یک فرسنگی فریاد می‌کشید: که هر کس غذا خواهد نزد یعقوب آید. و در هر شامگاه نیز جا رمی زدند: که هر کس شام می‌خواهد نزد یعقوب آید.

یعقوب علیه‌السلام پیغمبر خدا بود و مثل ماها گناهان متعددی را مرتکب نمی‌شد. ایشان فقط انفاق نکرده بود و بیست سال عذاب کشید.

بهتر است راه روان حق کمی فکر کنند و ببینند از زمانی که به سن بلوغ رسیده‌اند تا اکنون، چقدر روحشان به گناه آلوده شده است و حساب کنند که چند سال باید در عذاب گناهان خود بسوزند. ده سال؟ بیست سال؟ یا بیشتر؟

با توجه به مطالب فوق، راه روان حق باید با ایمانی راسخ، راه صبر پیش گیرند که امید است به زودی از زندان گناه آزاد شوند و به معشوق ازلی برسند. عاشقان باید در فراق یار آنقدر گریه کنند و سوز هجران و داغ دل بکشند، آنقدر خدا گویند تا از زندان گناه برون آیند  در این مدت فراق هیچ‌گاه از لطف معشوق نامید و مأیوس نشوند.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: هر کسی از مؤمنین به بلادی گرفتار شد، باید صبر کند. و در این صبر برایش اجر و ثواب هزار شهید باشد. مؤمنین زیاد به بلا گرفتار می‌شوند و صبر از لوازم ایمان است. هر کس صبر کند اندکی صبر کرده و هر کسی بی تابی کند، اندکی بیتابی کرده. زیرا عمر انسان کوتاه است و عمر مصیبت کوتاه ‌تر.

«ابراهیم گفت: ای فرزندم من در عالم خواب دیدم که تو را قربانی می‌کنم. نظر تو درباره‌ی این واقعه چیست؟ اسماعیل جواب داد: ای پدر بر انجام هر کاری مأموری، انجام ده که انشاء الله مرا از بندگان با صبر و شکیبا خواهی یافت. پس چون هر دو تسلیم شدند و او را برای کشتن به روی در افکند، ما در آن حال «که کارد به گلویش کشید» خطاب کردیم که‌ای ابراهیم تو مأموریت عالم رویا را انجام دادی «کارد از گلویش بردار» ما نیکوکاران را چنین نیکو پاداش می‌دهیم. این ابتلا همان امتحانی است که حقیقت حال ایمان را روشن می‌کند. و ما بر او ذبح بزرگی فدا ساختیم و ثنای او را بر آیندگان «از فرزندان ابراهیم که حضرت حسین (ع) است» واگذاردیم. سلام و تحیّت خدا بر ابراهیم باد.»(2)

خداوند خودش به ندای او پاسخ می‌دهد و به یاری او می‌شتابد و دست پر از امید او را می‌گیرد و با عزت به سوی خودش می‌برد

کسب مرحله‌ی بردباری نیاز به ایمان و اراده‌ی قوی دارد. کسی که در راه خدا و برای جلب رضایت او صبر پیشه می‌کند، خداوند علاوه بر اجر بزرگی که به او می‌دهد، او را به مقامی می‌رساند که خودش بر او سلام و تحیّت می‌فرستد و او را شایسته و لایق سلام خود می‌کند.

کسی که می‌خواهد به مقام صبر برسد باید بداند که ثمره‌ی پر بار صبر، رضایت پروردگار است. و در این راه علاوه بر مشکلاتی که گریبان گیر شخص می‌شود، وسوسه‌های شیطانی نیز شخص را احاطه می‌کند. خداوند خطاب به این اشخاص می‌فرماید: « لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ »(3) یعنی از وسوسه‌های تفرقه آور شیطان پیروی مکنید.

راه روان راستین باید ابتدا به راهی که می‌روند، ایمان راسخ داشته باشند و از اراده‌ای پولادین برای غلبه بر وسوسه‌های شیطانی و نیل به مقصود نهایی همه‌ی دل‌سوخت‌گان طرق حق برخوردار باشند و هنگامی که مشکلی و مصیبتی به رایشان پیش آمد، بدانند که «ماالحَیوة الدّنیا الاّ لعبٌ وّ لهوٌ وَّ للدّارُ الاخرةٌ خیرٌ»(4)

دنیا به جز بازیچه‌ی کودکانه و هوسرانی بی خردان نیست و همان سرای دیگر نیکوتر است.

هر کاه بنده‌ای با نیتّی خالص، دست امید به درگاه الهی دراز کند و از ته دل فریاد بزند:

«ربّنا افرغ علینا صبراً و ثبت اقدامنا»(5)

خداوند خودش به ندای او پاسخ می‌دهد و به یاری او می‌شتابد و دست پر از امید او را می‌گیرد و با عزت به سوی خودش می‌برد.