سوءظن در آیات قرآن

در این قسمت به دو مورد از آیاتی كه دربارة سوءظن در قرآن آمده است اشاره می كنیم و توضیحاتی را پیرامون آنها ارائه می نمائیم.

ـ « یا اَیُّها الَّذینَ ءامَنُوا اِجتَنِبُوا كَثیراً مِنَ الظَّنِّ اِنَّ بَعضَ الظَّنِّ اِثمٌ ».

«‌ ای كسانی كه ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا كه پاره ای از گمانها گناه است ».

در این آیه منظور از كثیراً مِنَ الظن گمانهای بد است كه نسبت به گمانهای خوب، در میان مردم بیشتر است لذا از آن تعبیر به كثیر شده و گرنه حسن ظن و گمان خیر نه تنها ممنوع نیست بلكه مستحسن است، چنانكه قرآن مجید در سورة نور می فرماید:  « لَولآ اِذا سَمِعتُموهُ ظنَّ المُؤمِنونَ وَ المُؤمِناتُ بِاَنفُسِهِم خَیراً ». « چرا هنگامی كه آن نسبت ناروا را شنیدند مردان و زنان باایمان نسبت به خود و كسی كه همچون خود آنها بود گمان خیر نبردند »؟!

همچنین یكی از اصول اسلامی « اصاله الصحه » است و معنای آن این است كه اگر عملی را از مسلمانی دیدیم كه از جهت ظاهر خوب نیست، آن را خوب بدانیم و كار او را به صورت صحیح و خوب توجیه كنیم. حتی امام صادق( علیه السلام ) فرموده اند: هفتاد توجیه برای آن بكن تا سوءظن برای تو پیدا نشود. در حدیثی از امیرالمؤمنین ( علیه السلام‌) می خوانیم كه: هر كه به مردم گمان نیك برد، محبت آنان را به دست آورد.

در آیة مورد بحث نهی از كثیری از گمانها شده،‌ ولی در مقام تعلیل می گوید زیرا بعضی از گمانها گناه است این تفاوت تعبیر ممكن است از این جهت باشد كه گمانهای بد بعضی مطابق واقع است و بعضی مخالف واقع، آنكه مخالف واقع است مسلماً گناه است و لذا تعبیر به « اِنَّ بَعضَ الظَّنِّ‌ اِثمٌ » شده است، بنابراین وجود همین گناه كافی است كه از همة ظن ها بپرهیزد.

ـ « یَحسَبونَ كُلَّ صَیحَهٍ عَلَیهِم ».

« منافقان هر فریادی را برضد خویش می پندارند ».

در این آیه خداوند در مورد نشانه های منافقان سخن به میان آورده می فرماید: آنها چنان توخالی و فاقد توكل بر خدا و اعتماد بر نفس هستند كه هر فریادی از هر جا بلند شود آن را بر ضد خود می پندارند. ترس و وحشتی عجیب همیشه بر قلب و جان آنها حكمفرما است، و یك حالت سوءظن و بدبینی جانكاه سرتاسر روح آنها را فرا گرفته، و از همه چیز حتی سایة خود می ترسند.

مطلبی كه در این آیه قابل توجه می باشد این است كه خداوند سوءظن را یكی از نشانه های منافقان بیان فرموده است و از این جا می توان به شدت این گناه پی برد كه در بسیاری مواقع اگر كنترل نشود موجب از بین رفتن آبروی مؤمنی می شود.