تعدیل در انتظارت از یکدیگر

زندگی مشترک یک ارتباط دوسویه بین دو نفر است که زن و شوهر در تمامی ابعاد جسمانی و روانی شریک یکدیگرند. اگر چه «وظایف» محدوده عمل آدم ها را مشخص می کند، ولی یک زندگی گوارا و دلنشین تنها بر اساس تذکر وظایف افراد، شکل نمی گیرد. وظایف برای پیشگیری از تخطی افراد است، نه شکل دهنده یک زندگی زیبا و دلچسب؛ زندگی مشترک مناسب، مهر و ارادت، ایثار و گذشت، احترام به احساس و خواهش همراه دارد؛ خوشرویی و خوشگویی می خواهد و شور و مهر و عشق دارد.

ایجاد آسایش و توجه به نیازهای خانواده، از وظایف مهم شوهر است که باید نسبت به وسع و توان خود، برای اعضای خانواده گشایش رقم می زند. شوهر بایستی روحیه توجه به نیازهای زن و فرزندان را در محیط خانه داشته باشد و در بین کارهای خود برای رسیدگی به امور مختلف خانه برنامه ریزی کند. زن نیز بایستی در مسائل و مشکلاتی که شوهر در اداره زندگی در پیش روی خود دارد، با او همدلی کند و این همدلی را به صورت های مختلف ابراز نماید. احساس همدلی که شوهر در همسر خود مشاهده می کند، جرئت و شهامت برای مقابله با سختی ها و نیروی روانی او را افزایش می دهد.

این امر به خوبی در زندگی مشترک حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) مورد توجه قرار گرفته بود. امام(ع) ضمن انجام وظایفی که در خارج از خانه به دوش داشت، در حد توان و وقت خویش در کارهای خانه به حضرت زهرا(س) کمک می کرد و آن جا که خود نمی توانست، خدمتکاری به نام اسماء را استخدام کرد. بانوی اسلام نیز به خوبی وضعیت مالی و اقتصادی امام را درک می کرد و هیچ گاه چیزی که در توان حضرت نبود، از ایشان درخواست نکرد؛ چنان که در روایت آمده است: روزی علی(ع) که سخت گرسنه بود، به فاطمه(س) گفت: «آیا نزد تو غذایی هست؟» فاطمه(س) گفت: «سوگند به خدایی که پدرم را به نبوت مبعوث گردانید و تو را وصی او قرار داد! هیچ چیز نزد من نیست و دو روز است که طعامی نداشته ایم، جز غذای مختصری که آن را به تو داده ام و تو را بر خود و این دو پسرم، حسن و حسین، مقدم داشته ام». علی(ع) فرمود: «چرا به من نگفتی تا چیزی برای شما تهیه کنم؟» فاطمه(س) گفت: «یا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّی لَأَسْتَحْیی مِنْ إِلَهِی أَنْ تُکلِّفَ نَفْسَک مَا لَا تَقْدِرُ عَلَیه؛ ای اباالحسن! من از خدای خود شرم می کنم چیزی را که توانایی آن را نداری، بر تو تحمیل کنم».[4]

تقسیم کار و همکاری با یکدیگر

اساس تداوم یک زندگی مشترک، حرکت کردن در مسیر صحیح و مطابق با هنجارهای اجتماعی به منظور پاسخ به نیازهای مشترک طرفین بوده و به دنبال آن با تولد فرزندان، نیاز به اداره خانواده با یک مدیریت صحیح و منسجم بیش از پیش احساس می شود. این حرکت را از دو سو می توان مورد تدقیق قرار دارد. از سویی تقسیم کار میان اعضای خانواده و مشارکت که یکی از برنامه های مدیریتی است و اجرای آن با توجه به تغییرات نقش اعضا در جامعه مدرن امروزی، برای دستیابی و تحقق آرمان های اعضای یک خانواده موفق لازم است. از سوی دیگر نیز همکاری اعضای خانواده با یکدیگر در امور خانه، سبب صمیمیت بیشتر آنان شده و خانواده را به سوی موفقیت بیشتر رهنمون می شود.

نظام خانوادگی مطلوب، نظامی است که در آن، هر یک از زن و مرد، حدود وظایف خود را بشناسند و در نیکو انجام دادن آن تلاش کند. تعیین محدوده وظایف و تعیین مسئولیت ها و تقسیم کار معقول و متناسب با ظرفیت ها و توانایی های هر یک از همسران، باعث احساس اطمینان و آرامش در آن ها می شود و ایشان را به زندگی خود امیدوار می سازد؛ بدین وسیله ریشه هرگونه اختلاف و نزاع برچیده می شود.

امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) با توجه به اهمیت این مسئله، در آغازین روزهای زندگی مشترک به حضور رسول خدا(ص) رسیدند تا محدوده وظایف هر یک از آنان را تعیین کند. رسول خدا(ص) نیز با توجه به توانایی ها و محدودیت های جنسیتی فرمود: «فَقَضَی عَلَی فَاطِمَةَ بِخِدْمَةِ مَا دُونَ الْبَابِ، وَ قَضَی عَلَی عَلِی مَا خَلْفَه؛ کارهای درون خانه مربوط به فاطمه و کارهای بیرون از خانه مربوط به علی است».[5]

مراجعه آنان به رسول خدا(ص) برای تعیین محدوده وظایف در همان روزهای آغازین زندگی مشترک و دستورالعمل رسول خدا(ص)، بیانگر آن است که زن و شوهر، نه تنها نباید بر سر فزون طلبی و امتیازخواهی های نابه جا با یکدیگر نزاع کنند؛ بلکه باید هر کدام به جایگاه دیگری و امتیازهای مخصوص به وی احترام گذارد و او را در احساس قدرتمندبودن و رضایت و کفایت، یاری کند. کمک هر یک از همسران به دیگری در احساس رضا و قدرتمندی در خانواده، هر یک از آن ها را در استفاده متعهدانه از امتیازات یاری خواهد نمود. [6]

ازدواج و تشکیل خانواده و برقراری روابط سالم میان زن و شوهر و نیز والدین و اولاد، همواره از جمله اموری بوده است که مورد توجه خاص و تأکید فراوان انبیای الهی و به خصوص پیامبر(ص) بوده است تا با ایجاد محفلی گرم و با صفا و سرشار از صمیمیت و محبت و مهربانی، فرزندان صالح و شایسته ای پرورش یابند. از این روست که اسلام، بر روابط خوب زن و مرد، تأکید فراوان کرده و هر آن چه که بر بهتر و مستحکم تر شدن آن کمک کند، به خصوص کاری که از سوی خود زن و شوهر صورت گیرد، ستوده و مستوجب ثوابی عظیم، دانسته است. حتی در برخی روایات، علاقمندی به خانواده به نوعی نشأت گرفته از ایمان مرد قلمداد شده و آمده است: «رَجُلًا یزْدَادُ فِی الْإِیمَانِ خَیراً إِلَّا ازْدَادَ حُبّاً لِلنِّسَاء؛ هر اندازه افراد جامعه، زنان(خانواده) خود را بیشتر دوست بدارند، ایمانی برتر خواهند داشت».[7]

کمک مرد به همسر در امور خانه، بیانگر علاقه و محبت مرد، نسبت به خانواده است. در اسلام کمک به همسر در امور خانه، از فضائل یک انسان وارسته و خودساخته، برشمرده شده و بر انجام آن تأکید و سفارش فراوان شده است. پیامبر(ص) خود، اول کسی بود که بیش از همه، به این امر اهتمام ورزیده و آن را در سیره عملی اش جاری و ساری ساخته بود. در سیره آن حضرت آمده است: «با اهل خانه خود، در کار خانه، شرکت می فرمود. به دست مبارک خویش، گوسفندان را می دوشید و جامه و کفش خود را می دوخت».[8]

همکاری مرد در انجام کارهای منزل سبب می شود تا زن به دور از فشارهای کاری زیاد و با کم شدن دغدغه های رسیدگی به امور منزل، تمرکز بیشتری برای انجام نقش مادری داشته و زمینه پرورش فرزندان سالم و صالح را فراهم نماید. این امر در سیره خانوادگی امام علی(ع) به خوبی رعایت شده است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «کانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یحْطِبُ وَ یسْتَسْقِی وَ یکنُسُ وَ کانَتْ فَاطِمَةُ تَطْحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِز؛ امیرالمؤمنین هیزم جمع می کرد و آب می آورد و جارو می کرد و حضرت فاطمه گندم آرد می کرد و خمیر درست می کرد و نان می پخت».[9]

فراهم نمودن زمینه رشد یکدیگر

رشد حقیقی در قرآن، رشد معنوی، رشد ایمان و تکامل اخلاقی است؛ جنبه ای که انسان باید با اختیار خودش آن را کسب نماید و مدارج آن را بپیماید، و گرنه تمام انسان ها در مراحل خلقت و رشد جسمانی یکسانند. آن چه یکی را بر دیگری ممتاز می گرداند، درجه رشد ایمان و تقواست. زن و شوهر باید همدیگر را در راه صحیح و صراط مستقیم الهی حمایت کنند. اگر عمل خیر و کار شایسته ای از هر کدام از آن ها سر می زند، دیگری او را تشویق کند؛ به عبارتی زن و شوهر باید یکدیگر را رشد داده و پر پرواز یکدیگر شوند تا در مسئولیت سنگین تربیت فرزندان بدرخشند؛ هم چنان که امام علی(ع) درباره حضرت زهرا(س) فرمود: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی طَاعَةِ اللّه؛ فاطمه را بهترین یاور خود بر اطاعت پروردگار یافتم» و حضرت زهرا(س) نیز، امام علی(ع) را بهترین همسر و مایه خیر معرفی کرد: «خَیرَ بَعْل». [10]

توجه به این سخنان امام علی(ع) و حضرت زهرا(س)، این نکته را به خوبی نمایان می کند که حضرت زهرا(س) با مدیریت صحیح و خوب شرایط منزل، زمینه بندگی و اطاعت همسرش را فراهم می کرد و امام(ع) نیز در زمینه رشد و تعالی همسر و فرزندانش، نقش بسیار تأثیرگذاری داشته است