این آفت مهم زبان را دریابید!!

بیهوده گویى از آفاتى است كه بیش تر انسان ها به آن مبتلایند و به همین علت، به وادى آفات دیگر زبان نیز كشیده مى شوند؛ پس باید در رفع آن كوشید و راه را بر گناهان زبان بست .
فرآوری: آمنه اسفندیاری-بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

بیهوده گویى، به زبان آوردن سخنى است كه فایده مجاز و مشروع دنیایى یا آخرتى، مادى یا معنوى و عقلایى یا شرعى نداشته باشد. سخن گفتن از آن چه براى گوینده بهره اى ندارد، بیهوده گویى است كه از آن به شهوت كلام نیز تعبیر شده است ؛ البته بى فایده بودن سخن براى گوینده، به معناى بى ارزش بودن آن براى همگان نیست. چه بسا سخنانى كه براى برخى بى فایده و براى دیگران سودمند و مفید است؛ از این رو مفید بودن را مى توان امرى نسبى به شمار آورد؛ اگر چه ممكن است برخى سخنان، براى همگان بى فایده باشد.
به طور کلی شایسته نیست انسان سرمایه عمر را با سخنان بیهوده و بى فایده از بین ببرد و باید بكوشد تا از هر لحظه عمر گرانبهایش بهره مند شود و سرمایه زندگانى را به سادگى از دست ندهد.
انسان باید از مدت کوتاه عمر که در اختیارش ‍ گذاشته شده، بیشترین استفاده را برده، براى آخرت خود زاد و توشه اى فراهم آورد؛ بنابراین سخن بیهوده، حتى براى یك لحظه هم هدر دادن سرمایه است .
برخی عوامل بیهوده گویى
امام على (علیه السلام) نیز می فرمایند: در شگفتم از كسى كه سخنى مى گوید كه در دنیا سودى ندارد و در آخرت اجرى نخواهد داشت. (آمدى : غررالحكم ، ص 214، ح 4176)
عواملی وجود دارد، انسان را به وادى بیهوده گویى مى كشاند که ما در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1 - وقت گذرانى
گاهی گوینده به اشتباه گمان مى كند كه وقت اضافى دارد و با سخن گفتن مى تواند این وقت را پر كند؛ براى همین به سخن گفتن درباره هر چیزى پرداخته ، وقت خویش را هدر مى دهد.
2 - علاقه فراوان و صمیمیت
شدت علاقه به دیگرى، موجب پیدایش میل فراوان به سخن گفتن با او مى شود كه این مى تواند انسان را به بیهوده گویى و پر گویى وا دارد. فرد، در این حال آن قدر سرگرم سخن گفتن است كه به مفید بودن یا نبودن گفتارش ‍ توجه ندارد.
3 - كنجكاوى بیجا
اشتیاق به دانستن چیزى كه براى شخص سودى ندارد یا كاوش در مسائل غیر مفید، از عوامل مهم بیهوده گویى است ، البته این نباید با مسئله كسب دانش و فهمیدن امور مفید و نیكو، اشتباه شود. مقصود از این عامل، حرص ‍ به دانستن چیزهایى است كه فقط سرگرم كننده ولى بى فایده اند؛ مانند دانستن تعداد آجرهاى خانه فلان شخص ، یا پرسش از تعداد موهاى سر خود.

ادامه مطلب :

4 - حب جاه (جلب توجه )
سخن گفتن گاه براى جاى گرفتن در دل دیگران است كه در این حال ، فرد با سخن گفتن مى كوشد توجه دیگران را به خود جلب كند تا مردم به ارتباط با او تمایل نشان دهند.
منع از بیهوده گویى در روایات:
نهاد پاك آدمى ، از زیان و كاستى نفرت داشته ، انسان را از هر امر زیانبارى باز مى دارد. از سویى عمر، سرمایه اصلى بشر است كه به تندى سپرى مى شود و راهى براى بازگشت آن نیست. با توجه با این دو نكته، عقل انسان، به ناپسندى گفتار بیهوده حكم كرده، گزافه گو را سزاوار نكوهش مى داند. دین هم با صحه نهادن بر حكم عقل، انسان را از این كار باز مى دارد. روایات موجود در این زمینه ، اهمیت پرهیز از سخن بیهوده را نمایان مى سازد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) در حدیث طولانى معراج مى فرماید: (دیدم ) كه دوزخ ، هفت در داشت و بر هر درى سه جمله نوشته شده بود. بر در پنجم نوشته بودند: و در آن چه بیهوده است ، بسیار سخن نگو كه از رحمت خدا ساقط مى شوى. (محدث نورى، مستدرك الوسائل ، ج 13، ص 126، ح 14972) در جاى دیگرى مى فرماید: از خوبى اسلام آدمى است كه آن چه را به كارش نمى آید، ترك كند. (علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 68، ص 277، ح 10)
و همچنین به ابوذر غفارى (ره ) فرمود: آیا عملى آسان و سبك براى بدن ، و سنگین و پر بها در میزان اعمال به تو بیاموزم ؟ عرض كردم : آرى ، اى رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) حضرت فرمود: خاموشى و خوش خلقى و ترك كار بیهوده. (ورام بن ابى فراس، مجموعه ورام، ج 1، ص 107)
امام على (علیه السلام) نیز می فرمایند: در شگفتم از كسى كه سخنى مى گوید كه در دنیا سودى ندارد و در آخرت اجرى نخواهد داشت. (آمدى : غررالحكم ، ص 214، ح 4176)
آثار بیهوده گویى در زندگی انسان:

1 - زمینه سازى گناهان زبان
انسان باید از مدت کوتاه عمر که در اختیارش ‍ گذاشته شده، بیشترین استفاده را برده، براى آخرت خود زاد و توشه اى فراهم آورد؛ بنابراین سخن بیهوده، حتى براى یك لحظه هم هدر دادن سرمایه است .
سخن بیهوده ، زمینه ورود انسان به وادى گناهان زبان را فراهم مى سازد؛ زیرا بیهوده گویى، از شهوت كلام سرچشمه مى گیرد و این اشتها به سخن گفتن، خطرهایى چون غیبت، دروغ، فرو رفتن در باطل و… را در پى دارد. چنان كه پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید: كسى كه بسیار سخن گوید، خطایش فراوان مى شود و كسى كه خطایش ‍ فراوان شود كار بیهوده اش فزونى مى گیرد و كسى كه بیهوده كارى اش فزونى گیرد، دروغش افزون مى شود و كسى كه دروغش فراوان شود، گناهانش ‍ بسیار مى شود… (دیلمى: ارشاد القلوب ، ج 1، ص 104)
2 - از دست دادن امور مفید
هنگامى كه شخص به امور بى فایده سرگرم مى شود، از آن چه مفید و سودمند است ، باز مى ماند؛ یعنى نه تنها سودى نمى برد، بلكه منفعت هاى بسیارى را از دست مى دهد
3 - قساوت قلب
دورى از یاد خدا، دل را سخت مى كند، و نتیجه پر گویى در آن چه به كار نمى آید، كاهش ذكر خدا، و سرانجام آن ، قساوت قلب است . رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید: سخن در غیر یاد خدا را زیاد نكنید. همانا سخن بسیار در غیر یاد خدا، دل را سخت مى كند. همانا دورترین مردم از خدا، دل شخص سنگدل است. (علامه مجلسى : بحارالانوار، ج 68، ص 281، ح 28)
4 - تباه شدن عمر
كم ترین زیان كلام بیهوده براى شخص متكلم ، تباه شدن عمر او است كه بزرگترین سرمایه زندگى او شمرده مى شود. انسان مى تواند از این بخش ‍ زندگانى ، براى جهان آخرت خود توشه بردارد و البته با گفتن سخنان بیهوده كه هیچ فایده دنیایى و آخرتى ندارد، این فرصت از بین مى رود.
چه کنیم که از این آفت زبان در امان بمانیم؟
1ـ دقت در پیامدهاى سخن بى فایده و یادآورى مستمر آن ها، سبب ترك این عادت ناشایست مى شود. بیهوده گو باید بداند كه عمر عزیزش بر نمى گردد؛ پس نباید آن را صرف كار بیهوده كند.
2ـ به یادآوردن ارزش والاى ذكر خدا و اندیشه در مبداء و معاد نیز او را بر ضد بیهوده گویى، تشویق و تحریك مى كند. شناخت نقش گفتار در میان دیگر رفتار، گامى بسیار مهم در ترك بیهوده گویى است . آن گاه كه انسان به اهمیت نقش سخن در زندگى آگاه شود، دیگر به گفتار بى فایده روى نخواهد آورد.
3ـ سرگرم شدن به كارهاى مفید و سودمند، كوششى مناسب براى ترك عادت بیهوده گویى است ؛ زیرا پرداختن به بیهوده گویى انسان را از كارهاى سودمند باز داشته است ؛ پس براى ترك آن باید به ضدش عمل كرد.
4ـ پرداختن به ذكر، دعا، مسائل مفید علمى و ارشاد و تربیت ، از جمله امور مفیدى است كه انسان را از بیهوده گویى دور مى سازد