مقدمه
خانواده از نهادهاي كهن و داراي نفوذ اجتماعي هر جامعه‏اي به شمار مي‏آيد. اين نهاد اجتماعي در دوره‏هاي گوناگون با تغييرات گسترده‌اي در ساختار خود روبه‌رو بوده است. از جمله تغييراتي كه اين نهاد به خود ديده است، تغييرات از خانوادة گسترده به سمت خانوادة هسته‏اي بوده، و در امروزه به سوي تك ‌والدي و حتي هم‏خانه‏اي در حركت است. درك نحوة اين تغييرات در ساختار خانواده و برنامه‏ريزي در جهت مطلوبيت حداكثري اين نهاد از دغدغه‏هاي هر جامعه‏اي است. رصد اين تغييرات و حركت به سمت اهداف، نيازمند دستيابي به شاخص‏هايي است كه براي ايصال به مطلوب ضروري‌اند. اسلام دين حنيفي است كه داعية برنامه براي كل بشريت در همة اعصار را دارد. ازاين‌رو، مي‌توان دربارة الگوي ساختاري خانواده، ديدگاه اسلامي را تفحص كرد و آن را در جهت رشد و تعالي ايران اسلامي ارائه داد.

خانوادة گسترده خانواده‏اي است كه در آن بيش از دو نسل از خويشاوندانِ نزديك، در كنار يكديگر و در يك خانوار زندگي مي‏كنند.1
خانوادة هسته‌اي خانواده‌اي است كه بنيان آن از والدين يا يكي از آن دو به علاوة فرزندان وابسته به آنها كه جدا از ديگر بستگان با يكديگر زندگي مي‌كنند. تشكيل شده است2 در چنين خانواده‌اي مرد و زن با يكديگر ازدواج كرده‌اند.3
در جهان به طور كلي و ايران براي نمونه، صورتي واحد از خانوادة هسته‌اي وجود ندارد؛ زيرا اين نوع خانواده به لحاظ شرايط مختلف اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي صورت‏هاي پرشماري يافته است. ايران اسلامي نيز از اين قاعده مستثنا نبوده و با شكل‏هاي متفاوت خانوادة هسته‏اي روبه‌رو شده است. اين اشكال متنوع كه در آيندة نزديك نيز همچنان وجود خواهند داشت از اين قبيل‌اند: خانوادة هسته‏اي مستقل زن و شوهري، خانوادة هسته‏اي سنتي وابسته، خانوادة هسته‏اي پيوست‏دار، خانوادة هسته‏اي مهاجر، خانوادة گستردة سنتي و سرانجام خانوادة گسترده بازسازي‌شده در پي فشارهاي اقتصادي، مهاجرت، بي‏كاري و مشكل مسكن.4