وارث: عبد در تمام هستى و کمالات، خود را مدیون مولاى خود می‌داند. به همین دلیل؛ تسلیم اوست و همین نادیده گرفتن خود و هوا و هوسش او را به رنگ کمالات مولا در می‌آورد.
عبادت به معناى نهایت خضوع و تذلّل و مرتبه اعلاى خضوع است، و به طور کلی بندگى در سه چیز خلاصه می‌گردد:
اول: اینکه بنده در آنچه خداوند بر او منّت گذاشته و بخشیده است براى خود مالکیتی نمی بیند، مال را مال خدا می‌داند، و آن را در جایى که خدا فرموده است قرار می‌دهد.
دوم: بنده خدا براى خودش مصلحت اندیشى و تدبیر نمی‌کند.
سوم: تمام مشغولیت بنده منحصر شود به آنچه که خداوند او را به آن امر نموده یا از آن نهى فرموده است. با این بیان، هم حقیقت بندگى روشن می‌گردد و هم راه به دست آوردن آن.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: وقتی شما جمله «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الله و الله اکبر» را بر زبان جاری می سازید، در واقع، با این کار دارید درختی را برای خود در بهشت می کارید و یا کسانی که مبادرت به خوردن مال یتیم می کنند، در واقع دارند آتش تناول می کنند
عبادت دارای سه مرتبه است: بعضى خدا را عبادت می کنند به امید ثواب آخرت و ترس از عذاب؛ (نهج البلاغه ، حکمت 237؛ اصول کافى، ج 2، ص 84) که عامه مؤمنان این طور هستند. بعضى خدا را عبادت می کنند که شرف عبودیت پیدا کنند و خدا آنها را بنده خود بخواند و بعضى خدا را عبادت می کنند از جهت هیبت و جلال او و محبت به او که این مرتبه اعلاى عبودیت است. (دامادى، سید محمد، شرح بر مقامات اربعین، ص 125)
عبد در تمام هستى و کمالات، خود را مدیون مولاى خود می‌داند. به همین دلیل؛ تسلیم اوست و همین نادیده گرفتن خود و هوا و هوسش او را به رنگ کمالات مولا در می‌آورد. تا آن ‌جا که به فرموده رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله): «بنده حقیقى حضرت پروردگار کسى است که اطاعت و فرمانبردارى خدا شیرینى او و محبت خدا لذتش باشد. حاجت به خداى خود برد و حکایت خویش به او گوید و توکل و اعتماد خود بر او بندد».(شیخ بهایى، محمد، اربعین)
نقش نیت در عبادت
نیت، نقش تعیین کننده ای در ارزش اعمال انسان ایفا می کند. شیعه و سنی حدیث شریفی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: «انماالاعمال بالنیات و لکل امریء ما نوی»(بحار، ۷۰، ۲۱۰) ارزش کارها به نیت است و هرکس متناسب با نیت خود بهره خواهد برد. البته، منظور از نیت این نیست که انسان انگیزه خود را از انجام اعمال به زبان یا ذهن بیاورد و مثلا بگوید: من این کار را برای خدا انجام می دهم، بلکه منظور این است که انگیزه واقعی انسان از انجام عمل، رضای خدا و یا رسیدن به پاداش های اخروی و یا دست کم، نجات از عذاب الهی باشد.
ارزش اعمال غیرخدایی، صفر است
براساس فلسفه اخلاق اسلامی، ارزش عملی که در آن نیت خدایی وجود نداشته باشد، در حد صفر است و اگر چنانچه عبادت واجبی با انگیزه خودنمایی انجام شود، ارزش آن زیر صفر است؛ زیرا علاوه بر این که، اصل عبادت باطل است، عذاب اخروی هم به دنبال دارد.
از نظر آموزه های دینی اگر فردی برای کسب محبوبیت در اجتماع، خدمتی انجام دهد؛ مثلا برای پیروزی در انتخابات و کسب رأی بیش تر، مبالغ هنگفتی را صرف امور -به اصطلاح- عام المنفعه نماید و مردم نیز به این واسطه به او رأی بدهند، در واقع، پاداش خود را دریافت نموده و چیزی از خدا طلبکار نمی باشد.
در نظام ارزشی اسلام، چیزی دارای ارزش است که در روح انسان اثر خوبی برجای گذارد. ظهور این حالت در آخرت به صورت نعمت های بهشتی و یا سایر نعمت های اخروی خواهد بود.
بنابراین، رابطه بین انسان و خدا و یا رابطه انسان با نعمت های بهشتی، همان اثری است که در روح انسان باقی می ماند.
از طریق قلب است که انسان با خدا مرتبط می شود و چیزی را از او دریافت می کند. اگر این اثر، یک اثر نورانی کمالی باشد، موجب می شود که خدای متعال در عالم آخرت آن ها را به صورت نعمت های عظیم اخروی ظاهر نماید. در حقیقت، آنها نتیجه همان اعمالی است که انسان در دنیا انجام داده است.
ارزش عملی که در آن نیت خدایی وجود نداشته باشد، در حد صفر است و اگر چنانچه عبادت واجبی با انگیزه خودنمایی انجام شود، ارزش آن زیر صفر است
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: وقتی شما جمله «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الله و الله اکبر» را بر زبان جاری می سازید، در واقع، با این کار دارید درختی را برای خود در بهشت می کارید و یا کسانی که مبادرت به خوردن مال یتیم می کنند، در واقع دارند آتش تناول می کنند: «ان الذین یاکلون اموال الیتامی ظلما انما یاکلون فی بطونهم نارا» (نساء: ۱۰) بنابراین، آنچه به عمل ما ارزش می بخشد و آن را به خدا و عالم آخرت مرتبط می سازد، نیت قلبی است. کوچکی، بزرگی یا ظاهر اعمال هم نشان دهنده بی ارزشی و یا باارزشی اعمال نیست؛ به بیان دیگر، ارزش کارها به کمیت آنها نیست. در ظاهر قضیه، هیچ تفاوتی بین -مثلا- خرج کردن پول در راه حلال و مصرف آن در راه حرام وجود ندارد، اما آن چیزی که موجب جدایی آنها از یکدیگر می شود، نیت انسان است. انگیزه است که به اعمال انسان ارزش می بخشد.
نکته دیگر این که، عبادات از لحاظ میزان وابستگی به نیت در یک حد نیستند، میان آنها تفاوت وجود دارد. برای مثال، شخصی که برای خودنمایی نماز می خواند، فقط ممکن است مورد تشویق افراد مؤمن و نمازخوان قرار گیرد؛ اشخاصی که به نماز اهمیت نمی دهند هرگز او را تشویق نمی کنند. آن چیزی که در این جا موجب می شود تا انسان ریا کند، جذب قلوب مؤمنان است. اما در امور عام المنفعه مثل ساختن مدرسه و بیمارستان و مانند آنها، هم مسلمان و هم غیرمسلمان استقبال می کند. بنابراین، زمینه خودنمایی و ربا در پول خرج کردن بیش تر است تا در نماز خواندن. کم تر کسی است که برای نماز خواندن به شخصی رأی بدهد، اما اگر کسی پول خرج کند، احتمال این که افراد بیشتری به او رأی بدهند وجود دارد. از این رو، انگیزه افراد در عبادات فردی و عبادت هایی که نفعی برای مردم دارد، متفاوت است.

ادامه مطلب :