.
اين دوران كه حدود يكى دو هفته نخست اول زندگى را شامل مى شود،30 مورد توجه پيامبر ص قرار گرفته است. از رسول خدا ص درباره تولد نوزاد، آداب و سننى نقل شده است كه غالبا تا امروز نيز ادامه دارد و خانواده ها خود را ملزم به رعايت آنها مىدانند. در ذيل به مهمترين اين آداب و سنن اشاره مى شود:
الف. گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد: روايت شده است كه وقتى حسن عليه السلام متولد شد، رسول ص به اسماء بنت عميس فرمود: اى اسماء، فرزندم را بياور. اسماء او را به حضور پيامبر برد. پيامبر ص نوزاد را در آغوش گرفت و در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خواند؛ چنانكه در مورد حسين عليه السلام نيز چنين كرد،31 بر اساس برخى روايات، پيامبر ص علاوه بر اذان و اقامه، فاتحه الكتاب، آيه الكرسى، سوره «اخلاص»، معوذتين و آيات آخر سوره «حشر» را نيز در گوش حسنين عليهم االسلام خوانده است.32
رسول خدا ص در بيان علت اين سنّت پسنديده، به على عليه السلام فرموده است: يا على، چون فرزندى نصيب تو شد، در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگو تا هرگز شيطان به او آسيبى نرساند.33 همچنين در مقامى ديگر، فرمود: اگر زن يا يكى از اعضاى خانوادهات، بدخُلق شد، در گوشهاى او اذان بخوان.34 از اين روايات برداشت مىشود كه گفتن اذان و يا هر ذكر و دعاى ديگر در گوش آدمى، در آرامش درونى انسان و در امان ماندن از شيطان بى تأثير نيست
اين سنّت پسنديده موجب مى شود كه انسان از بدو تولد، با شعار اسلام آشنا شود، چنانكه به هنگام مرگ نيز با اين كلام (شهادتين) دنيا را وداع مى گويد. قطعا آنچه گوش مى شنود، در اعماق جان و روح آدمى اثر مىگذارد.
ب. عقيقه و صدقه: عقيقه از مصدر «عق» به معناى شكافتن و جدا كردن است. عقيقه، قربانى اى است كه در هنگام تولد نوزاد ذبح مىشود. از اينرو، به اين قربانى، «عقيقه» گفته اند؛ زيرا حلقومش رامى شكافندو جدا مى سازند.35
نقل شده است كه وقتى امام حسن عليه السلام به دنيا آمد، رسول خدا ص دو قوچ ابلق براى او عقيقه كرد. يك ران از آن را با يك اشرفى، به قابله امام عليه السلام عطا كرد و براى همسايگانش نيز از گوشت آن قربانى فرستاد. سپس سر حسن عليه السلام را تراشيد و به وزن موى سرش، نقره صدقه داد و سرش را معطر كرد و بوسيد. درباره امام حسين عليه السلام نيز چنين مراسمى را انجام داد.36
على عليه السلام در اين زمينه فرموده است: براى نوزاد خود در روز هفتم، عقيقه كنيد و به وزن موهاى سرش به مسلمانان صدقه بدهيد، چنانكه رسول ص براى حسين عليه السلام و ديگر فرزندانش چنين مى كرد.37
بدون شك، انجام مراسمى همچون عقيقه و وليمه براى تولد نوزاد، موجب تكريم و احترام به او و حتى مادرش مى شود و نشان از شادمانى و خرسندى پدر از تولد نوزاد دارد. اين خرسندى تا بدان حد است كه پدر به ميمنت تولد نوزاد خود، مجلس مهمانى برگزار مى كند. روشن است كه اگر اين موارد در راه كمك به نيازمندان باشد از ارزش بيشترى برخوردار است .
ج. نامگذارى نيكو: از جمله مواردى كه مورد توجه رسول خدا ص قرار گرفته، نام نهادن كودك است؛ چنانكه رسول خدا ص در روز هفتم ولادت حسنين عليهماالسلام، پس از عقيقه و صدقه دادن براى آن دو نوزاد، درباره نامگذارى آنان، با على عليه السلام گفت وگو كرد.38رسول خدا ص نام نيكو نهادن بر فرزند را از جمله حقوق مسلّم فرزند بر پدرش معرفى كرده و فرموده است: «حق فرزند بر پدر، آن است كه نام خوبى برايش انتخاب و او را نيكو تربيت كند.»39
از نگاه پيامبر ص نخستين چيزى كه مرد به فرزندش مىبخشد، نام است، پس بايد او را نام نيك نهد.40 همچنين رسول اكرم ص يكى از راههاى تحقق محبت و احترام و به دست آوردن دلهاى ديگران را كنيه ها و نامهاى نيك مى دانست41 و دوست نداشت كه مردم، يكديگر را به نامهاى بد صدا زنند. از اينرو، آن حضرت نسبت به نامگذارى كودكان، حساسيت فراوانى داشت و در اين زمينه به تغيير و جايگزينى اقدام مىكرد. از آنرو كه نامهاى افراد و گروهها، تا حدى نماد باورها و گرايشهاى آنان است، پيامبر ص تأكيد داشت، نامها و اسامى كودكان، رنگ و بويى از سنتها و آداب غلط جاهلى نداشته باشد. پيامبر ص با ردّ برخى اسامى ناپسند، به معرفى نامهاى نيكو پرداخت.
اعراب جاهلى، فرزندان خود را به الفاظ و اسامىاى نامگذارى مىكردند كه نشان از پرستش بتان داشت. حتى آنان در نامگذارى كودكان، از اسامى برخى حيوانات استفاده مىكردند و چون اهل جنگ و غارت بودند، نام فرزندان خود را به نامهايى همچون حرب و… كه نماد جنگ و درگيرى بود، مىناميدند تا بدينوسيله، دشمنان را بترسانند و رعب و وحشت در دل آنان ايجاد كنند و يا نام پادشاهان و ملوك را بر فرزندان خود مىنهادند.42 پيامبر صلىاللهعليهوآلهدر تعاليم خود، به ردّ اين اسامى پرداخت و نامگذارى نيكوى فرزندان راوظيفهوالدين معرفى كرد.43
تأكيد پيامبر ص بر حذف نامهاى بد و جايگزين كردن نامهاى نيك و پسنديده براى كودكان و بزرگان كه به ظاهر امر سادهاى به نظر مى رسد، نوعى تكريم و بزرگداشت انسان است. بدون شك، نام نيكو و بافضيلت تأثيرات مثبتى بر روان كودك مى گذارد و براى او نيكى و زيبايى را الهام مى بخشد و احساس رضايت و اعتماد به نفس را به ارمغان مى آورد. بعكس، نامهاى ناخوشايند و ناپسند يا بى معنى، موجب حقارت و رنج كودك را فراهم مى كند.
د. تغذيه با شير مادر: اهميت تغذيه كودك با شير مادر و نيز تأثيرات حالات روحى و معنوى مادر بر نوزاد در دوران شيردهى، از امور بسيار مهمى است كه بخصوص در دهه اخير، مورد توجه پزشكان و روانشناسان قرار گرفته است. پيش از آنكه علوم جديد پرده از اسرار و تأثيرات شير مادر بردارد، قرآن و پيشوايان دينى به اين مطلب توجه داشته اند.
حتى پيش از بعثت پيامبر ص و ظهور اسلام، مسئله شير مادر در بين عرب، از شأن و جايگاه والايى برخوردار بود. از آنرو كه اين امر در تربيت و خلق و خوى كودك تأثيرگذار است، اعراب تأكيد داشتند كه خود مادر به فرزندش شير دهد و اگر مادر عذرى داشت، افراد فاميل يا افراد سالمى كه داراى خانوادهاى اصيل بودند، براى شيردهى انتخاب مىشدند. اعراب در انتخاب دايه براى شيردهى دقت و توجه زيادى مصروف مى داشتند44 و در از شير گرفتن اطفال خود تعجيل نمى كردند. مدت زمان شيردادن كه در بين عرب متعارف بوده بيش از بيست ماه گزارش شده است.45
پيامبر ص باورها و سنن رايج عرب را كه مطابق با عواطف و فطرت انسانى و تأثيرگذار بر جنبه هاى روانى و روحى شخصيت او بود، تأييد مىكرد. از اينرو، در توصيه هاى تربيتى آن حضرت، اهميت شير مادر مورد توجه واقع شده است.
پيامبر اكرم ص فرموده است: «هيچ غذايى براى كودك بهتر از شير مادرش نيست.»46 همچنين آن حضرت شير را موجب تغيير طبع و خلق و خوى كودك دانسته است.47 به همين دليل، در سخنان ايشان ويژگى هايى براى مادران شيرده ذكر شده است .48
نكته قابل ذكر آن است كه امروزه به دليل حضور اجتماعى زنان و اشتغال مادران، بسيارى از نوزادان، در ساعاتى از روز از شير مادر و آغوش گرم او محروم مى مانند. جدايى كودك از مادر در طى ساعات طولانى ـ به ويژه در دوران شيرخوارگى ـ صدمات زيادى را به لحاظ روحى و روانى بر كودك وارد مىآورد. نامناسب بودن شرايط مهدهاى كودك و عدم آگاهى و كارآزمودگى مربيان اين قبيل مراكز، صدمات مزبور را دوچندان مىكند. از اينرو، با دادن آگاهى لازم به مادران مبنى بر اهميت دوران شيرخوارگى و كودكى، بايد انگيزه و زمينه هاى كافى و حمايتهاى مناسب را فراهم آورد تا آنان بتوانند با آرامش در اين دوران حساس در كنار فرزندان خود باشند و به مراقبت و پرورش آنان بپردازند و در عين حال، امنيت شغلى آنان نيز حفظ گردد.
در پايان اين مبحث اشاره مىشود دادن مژدگانى به هنگام شنيدن خبر تولد نوزاد به منظور تكريم او و مادرش،49 اختتان نوزادان در روزهاى نخست50 و نيز تحنيك، يعنى نرم كردن خرما و ماليدن آن در دهان نوزاد به وسيله افراد باتقوا و صالح،51 از ديگر آداب و سنن تولد نوزاد است كه مورد توجه رسول خدا صلى الله عليه وآله بوده است
موضوعات: آیات وروایات
لینک ثابت
