گناه سوء ظن از دیدگاه قرآن

سوءظن انسان را به تجسس در حال دیگران وامیدارد، تجسس سرچشة غیبت و كم كم موجب می شود كه آبروی انسانی، به خطر بیفتد.

سوءظن بزرگترین مانع همكاریهای اجتماعی و اتحاد و بهم پیوستگی دلهاست، و انسان را به زندگی فردی، گوشه گیری، انزوا و تك روی و مفاسد ناشی از این صفات می كشاند، سوءظن نمی گذارد كه انسان به دیگری اعتماد كند و پایة همكاری با او را بریزد و با كمك او به حل مشكلات بشتابد. بدبینی سرچشمة عداوتها، و گاهی مایة اصلی جنگها و نزاعهای خونین می شود. چه بسیار خانواده ها كه بر اثر بدبینی از هم متلاشی شده و چه بسیار رجال لایق و باشخصیت كه با یك گمان بد در حق آنها، تسلیم مرگ گردیده اند، و گاهی گمان بد آتش جنگهای بزرگی را روشن ساخته است. همچنین سوءظن، محبت و دوستی را خاموش و نفاق و دورویی را در میان دوستان پرورش   می دهد، زیرا چنین كسی در ظاهر ناچار است تظاهر به دوستی با رفقای خود كند در حالی كه در باطن چنبن نیست و نسبت به آنها بدبین می باشد و همین طرز رفتار موجب پرورش روح نفاق و دورویی در او خواهد گردید

بدبینی سرچشمة ناراحتی روح و عذاب جسم و اضطراب و نگرانی خاطر است. افراد بدبین غالباً ناراحتند، و بر اساس توهماتی كه دربارة اشخاص و حوادث دارند فوق العاده رنج می برند. آنها از معاشرت با افراد كه یكی از وسایل عادی و مؤثر نشاط روحی است گریزانند زیرا كلمات یا كارهای مردم را مثلاً گوشه ها و نیشهایی برای خود فرض می كنند. از درد و دل كه وسیلة مفیدی برای تخفیف آلام و ناراحتیها است می ترسند، زیرا ممكن است موجب افشای اسرار آنها و یا مشكلات دیگری گردد! و به همین دلیل غالباً افسرده، بی نشاط و غمگین هستند، و تدریجاً به صورت یك موجود معطل و بی فایده در می آیند. افراد بدبین از صفای روح غالباً بی بهره اند زیرا همیشه در دل خود مشغول به غیبت افراد دیگرند و به همین ملاحظه بعضی از علمای اخلاق سوءظن را به عنوان « غیبت با قلب »‌ عنوان نموده اند.

در حقیقت گمان بد عاملی است برای جستجوگری و جستجوگری عاملی برای كشف اسرار و رازهای نهانی مردم است. اگر اجازه داده شود هر كس به جسجوگری دربارة دیگران برخیزد حیثیت و آبروی مردم بر باد می رود و اسلام هرگز اجازة چنین كاری را نمی دهد.

سه عمل شیطان که بعد از انجام آن‌ها، دیگر کاری به کار انسان ندارد!

وجود مقدّس حضرت صادق القول و الفعل، امام جعفر صادق(ع) - که سه روز دیگر شهادتشان است - فرمودند: «قَالَ‌ إِبْلِیسُ‌ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ لِجُنُودِهِ إِذَا اسْتَمْکَنْتُ مِنِ ابْنِ آدَمَ فِی ثَلَاثٍ‌ لَمْ أُبَالِ مَا عَمِلَ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَقْبُولٍ مِنْهُ». ابلیس لعنت الله می‌گوید: من سه کار انجام می‌دهم که اگر او بعد از آن، اعمال زیادی هم انجام دهد، تا دلش می‌خواهد نماز بخواند و عبادت کند، بلند شود نماز شب بخواند، مسجد و هیئت برود و …، دیگر برای من مهم نیست. چون می‌دانم که اعمالش، مقبول نیست.
حال، آن سه عمل چیست؟
۱.  «إِذَا اسْتَکْثَرَ عَمَلَهُ»، او را به کثرت عمل گرفتار می‌کنم.
۲.  «وَ نَسِیَ ذَنْبَهُ»، کاری می‌کنم که گناهش را فراموش کند.
۳.  «وَ دَخَلَهُ الْعُجْبُ»، او را داخل در عُجب می‌کنم.

کوچک شمردن گناه، از نیرنگ‌های شیطان است
اغوای شیطان چگونه است؟ یکی، همین است که طرق بندگی را با خود عبادت می‌بندد. البته قبلاً بیان کردیم که گاهی گناه را جلوه می‌دهد، یا حتّی در همان گناه، کاری می‌کند که گناه را کوچک بشماریم؛ چون معمولاً بعد از گناه نسبت به آن، عذاب وجدان می‌گیریم، امّا این، یک نوع نیرنگ از جانب ابلیس است که گناه را برای انسان کوچک جلوه می‌دهد.

روایتی در همین زمینه از وجود مقدّس امام موسی‌بن‌جعفر(ع) بیان شده که حضرت فرمودند: «إِنَّ صِغَارَ الذُّنُوبِ‌ وَ مُحَقَّرَاتِهَا مِنْ مَکَایِدِ إِبْلِیسَ»، محقّقاً این‌گونه است که کوچک و حقیر شمردن گناهان از نیرنگ‌های ابلیس است. یعنی ابلیس، انسان را فریب می‌دهد و انسان هم می‌گوید: گناهان من، گناهان کوچکی است، دیگران گناهانی می‌کنند که بسیار بزرگ است، بعد هم که پروردگار عالم، ارحم الرّاحمین است.
حضرت در ادامه می‌فرمایند: «یُحَقِّرُهَا لَکُمْ وَ یُصَغِّرُهَا فِی أَعْیُنِکُمْ»، این شیطان ملعون گناهان را برای شما حقیر جلوه می‌دهد و در مقابل چشمانتان کوچک می‌کند و می‌گوید: این‌ها، گناه است، دیگران گناهانی می‌کنند که خیلی بزرگ‌ است، حالا من یک چشمک زدم، یا طرف را به سخره گرفتم یا ادای لهجه‌ی کسی را درآوردم، یا با ایما و اشاره کسی را به تمسخر گرفتم، زخم زبان زدم و …، این‌ها که چیزی نیست. ببینید دیگران چه گناهانی می‌کنند! نعوذبالله شبه برهنه بیرون می‌آیند، من که کاری نکردم، شوخی کردم. لذا شیطان به این عنوان می‌آید که انسان زخم زبان می‌زند، می‌گوید: شوخی بود. دل کسی را می‌شکند، می‌گوید: شوخی بود. نگاه بد می‌کند، می‌گوید: حالا این که گناهی ندارد و …

حضرت می‌فرمایند: «فَتَجْتَمِعُ وَ تَکْثُرُ فَتُحِیطُ بِکُمْ»، شیطان چنان این‌ها را در مقابل شما کوچک جلوه می‌دهد تا این که رفته رفته این گناهان روی هم انباشته و زیاد می‌شود و در نهایت در آن گناه غرق می‌شوی و به هلاکت می‌رسی.
اولیاء خدا فرمودند که خود این کوچک شمردن گناه از گناهان کبیره است، البته روایت آن را هم داریم و قبلاً بیان کردم. یعنی اگر کسی بگوید که گناه من در مقابل گناهان دیگر، گناه نیست، مرتکب گناه کبیره شده است. حالا می‌بینی که خشم، غضب، تکبّر، حسادت و … هم دارد، امّا می‌گوید: گناهان من خیلی کوچک است! لذا گاهی خیلی هم از خودراضی می‌شود.
این، در حالی است که اولیاء خدا با خودشان درگیر می‌شدند و به خودشان خطاب می‌کردند: بیخود می‌کنی، حالا یک چیزی می‌گویند تو چرا باور می‌کنی و …

یکی از اولیاء خدا بیش از سی سال پیش به بنده می‌فرمودند: یک موقعی به انسان می‌رسند، می‌گویند: تو مستجاب الدّعوه و چنین و چنانی، خوب است که در آن موقع انسان به خودش بگوید: غلط کردی که تو هم چنین تصوّری می‌کنی، تو بیخود کردی و … لذا گاهی باید انسان به خودش این‌گونه خطاب کند تا باورش نشود که کسی است. حالا انسان گناه کند، بعد بگوید: گناه من که گناهی نیست! یکی از مطالبی که شیطان فریب می‌دهد، همین است.

غیرت‌ورزی امام علی(ع) نسبت به دخترش زینب(س)

در سنت و سیره آن حضرت نیز غیرت‌ورزی به نمایش گذاشته شده است. یحیی مازنی می‌گوید: من مدّت زیادی همسایه حضرت علی (ع) بودم و (منزل ما) نزدیک خانه‌ای بود که حضرت زینب در آن ساکن بود. به خدا قسم در این مدت نه من زینب را (بیرون) دیدم و نه صدایش را (از داخل خانه) شنیدم. او هر وقت می‌خواست به زیارت قبر شریف جدش رسول خدا (ص) مشرف شود شبانه از منزل خارج می‌شد در حالی که امام حسن(ع) در طرف راست او و امام حسین(ع) در طرف چپش و امیر المؤمنین(ع) در جلو او حرکت می‌کردند؛ و هنگامی که حضرت زینب به قبر شریف رسول خدا(ص) نزدیک می‌شد حضرت علی (ع) جلوتر می‌رفت و نور چراغی را که بالای سر پیامبر (ص) بود کمتر می‌کرد. یک مرتبه امام حسن (ع) علت این کار را از آن حضرت سؤال کرد، حضرت علی (ع) در جواب فرمود: می‌ترسم (‌کسی زیارت آمده باشد‌) و به خواهرت زینب نگاه کند.(زینب کبری (س)، علامه نقدی، ص 28)

علی بن ابراهیم در تفسیرش می‌گوید: وقتی حضرت موسی(ع) خواست با دختر شعیب به طرف منزل حضرت شعیب(ع) برود دختر حضرت شعیب در جلو حضرت موسی به راه افتاد. در اثر وزش باد،  لباس به بدن وی می‌چسبید و حجم بدن آشکار می‌شد. حضرت موسی به او گفت: تو در پشت سر من راه بیا و به وسیلـۀ سنگ راه را به من نشان بده، چون ما از قومی هستیم که به پشت سر زنان نگاه نمی‌کنیم. حضرت شعیب به دخترش گفت: چگونه دانستی که او امانتدار است؟ دختر در جواب پدرش گفت: او در میان راه از من خواست تا پشت سر او حرکت کنم و پیش رویش راه نروم. (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 273.)

ابن عباس می‌گوید: حضرت موسی ( ع) مرد غیرتمندی بود و به سبب همین با مردان در خانه‌اش رفت و آمد نمی‌کرد تا همسرش دیده نشود. (سفینه البحار باب ، غیر.)

رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: زنی که خود را زینت و خوشبو نماید و از خانه‌اش خارج شود و شوهرش به این کار راضی باشد برای هر قدمی که این زن بر می‌دارد برای شوهرش خانه‌ای در جهنم بنا می‌شود. ( بحار الانوار، ج 103، ص 249؛ سفینه البحار ج 2 ص 586)

رسول خدا(ص) فرمودند: خداوند هفت نفر را لعنت کردند که یکی از آنها مردی است که نسبت به پوشش و عفت همسرش بی‌توجه است.(مستدرک الوسایل، ج، 14ص291)

امام رضا(ع) درباره علت حجاب فرمود: حرام شد نگاه به موهای زنان برای آنكه اگر موهای آنها در برابر مردان نامحرم آشكار شود باعث تحریك و جلب خواهد شد. (و این جلب شدن مردان به زنان) فساد و بی‌بند و باری را به دنبال دارد و سبب می‌شود كه (مردم) در كارهای حرام وارد بشوند. (علل الشرایع ج 2 ص 287 باب 364)   

رسول خدا(ص) فرمودند: هر زنی كه خود را معطّر سازد و از منزل خارج شود و از كنار گروهی بگذرد تا بوی او را دریابند وی زناكار است و هر چشمی كه این زن را ببیند زنا كار است. (سنن نسائی: ج 8 ص 153؛ كنزالاعمال: ج 16 ص 383 شماره 45010.)      همچنین رسول خدا (ص) فرمودند: هر زنی كه خود را برای غیر شوهرش خوشبو و آرایش كند، خداوند نماز او را قبول نمی‌كند، تا اینكه برای پاك ساختن خود از آن، غسل كند چنانكه خود را از جنابت، غسل می‌دهد. (‌كافی: ج 5، ص50 ) رسول خدا (ص) فرمودند : وقتی زنی برای غیر از شوهرش خود را خوشبو كند، مایۀ آتش  جهنم و باعث ننگ است. (نهج الفصاحه ص 36 كنز العمال: ج 16 ص 381 شمارۀ 45001.)

رسول خدا (ص) فرمود:  دو گروه اهل جهنم هستند از جمله زنان بد حجابی (كه در ضمن اینكه پوشیده‌اند برهنه و عریانند) آنان برای فتنه و فریب مردان، خود را آرایش و زینت می‌كنند و مانند كوهان شتر سبكسر، موهای خود را بیرون می‌گذارند. این زنان نه داخل بهشت خواهند شد و نه بوی بهشت به مشامشان خواهد رسید.(كنز الاعمال: ج 16 ص 383 شماره 45013، و نیز ج 16 ص 401)

حضرت علی(ع) فرمود: بر شما لازم است لباس ضخیم (در برابر نامحرم و بیرون از منزل) بپوشید. هركسی كه لباسش نازك است، دین او هم مثل لباسش ضعیف و نازك است. ( وسائل‌الشیعه : ج 3 ص 357)

البته باید توجه داشت که غیرت نیز همانند حمیت می‌تواند عقلانی و غیر عقلانی باشد. از همین رو حضرت على (ع) به فرزندش امام‌حسن(ع) فرموده است: إِيّاكَ وَالتَّغايُرَ فى غَيرِ مَوضِعِ غَيرَةٍ فَإِنَّ ذلِكَ يَدعُو الصَّحيحَةَ إِلَى السُّقمِ وَ البَريئَةَ إِلَى الرَيبِ؛ مواظب ‏باش در غير موضع غيرت و نابجا، غيرت بخرج ندهى؛ زيرا اين عمل افراد سالم را به سوى فساد و افراد پاكدامن را به جانب گناه متمايل خواهد ساخت. (‌بحارالانوار، ج 103، ص 252)

……………….

غیرت‌ورزی در آموزه‌های روایی

غیرت ورزی و غیرتمند بودن از صفات نیک الهی انسان است؛ زیرا خداوند خود غیور است و هرگز اجازه شرک نمی‌دهد و کسی را که به وی شرک ورزد و ناموس توحید را تهدید کند، مجازات می‌کند. انسان نیز باید نسبت به همه نوامیس حقیقی خویش این گونه غیور باشد. از نظر آموزه‌های اسلام، غیرت جزو امور ارزشی و مثبت است که باید هر کسی به آن آراسته شود. امام صادق(ع) می‌فرماید: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى غَيُورٌ يُحِبُّ كُلَّ غَيُورٍ وَ لِغَيْرَتِهِ حَرَّم‏ الْفَوَاحِشَ ظَاهِرَهَا وَ بَاطِنَهَا؛ همانا خداوند تبارک و تعالی با غيرت است و مردان غيور را دوست دارد و از همين رو، زشتى‌ها را چه آشكار و چه پنهان حرام كرده است.(كافى، ج5، ص 535 و 536 ، ح1)از نظر پیامبر اعظم و  اکرم اسلام(ص) ایمان نشانه‌هایی دارد که یکی

از نشانه‌های ایمان غیرت‌ورزی است. آن حضرت‌(ص) می‌فرماید: اَلغَيرَةُ مِنَ الايمانِ وَالمِذاءُ مِنَ النِّفاقِ؛ غيرت از ايمان است و بى‌بند و بارى از نفاق.( نهج الفصاحه ص 587، ح 2045) ایشان همچنین فرموده است: كانَ إِبراهيمُ أَبى غَيورا و َأَنَا أَغيَرُ مِنهُ وَ أَرغَمَ اللّه  أَنفَ مَن لا يَغارُ مِنَ المُؤمِنينَ؛ پدرم ابراهیم (ع) مرد غیرتمندی بود، لکن من غیرتمندتر هستم؛ و خداوند بینی مسلمانی را که غیرت ندارد به خاک ذلّت می‌مالد.(مکارم الاخلاق: ص 239؛ وسائل الشیعه: ج 14، ص 76؛ بحار الانوار: ج 103، ص 249؛ کافی: ج 5، ص 536)

حضرت امام علی (ع) می‌فرماید: خداوند لعنت کند کسی را که غیرت ندارد.  و نیز فرمود: کسی که غیرت ندارد قلبش واژگون و سیاه است.(وسائل: ج 14، ص 176؛ کافی: ج 5، ص 536.)