- برخی وهابی ها می گویند: این آیات مربوط به زمان احتضار فرد است، نه پس از مرگ. این سخن صحیح نیست چون اگر چنین بود، درخواست فرد برای بازگشت به دنیا معنا نداشت چرا که هنوز از دنیا نرفته که بخواهد به آن باز گردد.
2- این رد و بدل شدن سخنان میت با ملائکه یا خداوند، نشانه زنده بودن روح و فهم و درک آن است.
3- استدلال های میت نشانه زنده بودن او و پاسخ های خداوند به او نشانه شنوا بودن اوست.
آیه 77 سوره اعراف
این آیه و چند آیه بعدی مربوط به داستان حضرت صالح (ع) و پی کردن شتری که حضرت از دل کوه خارج کرده بود و عذابی است که پس از آن نازل شد. پس از بیان مختصر ماجرا، نکات زیر مطرح شد:
1- حضرت صالح با قوم خود پس از نزول بلا و مرگشان سخن می گوید. اگر میت چیزی نمی فهمید، کار حضرت کاری لغو و بیهوده می شد و معنا نداشت. پس چون حضرت این کار را کرده، نتیجه می گیریم اموات دارای درک بوده اند.
2- از نحوه سخنان حضرت صالح (ع) با قوم خود پس از عذاب، می فهمیم مخاطب حضرت ارواحشان است. پس حضرت صالح (ع) علم به شنوا بودن آن ها دارد.
آیه 91، 92 و 93 سوره اعراف
این آیات نیز مربوط به عذاب شدن قوم حضرت شعیب (ع) است که پس از زلزله ای مردند. در اینجا نیز شاهد سخن گفتن این پیامبر با مردگان قوم خود پس از عذاب هستیم.
نکته این آیه نیز این است که حضرت رسماً آن ها را با حرف ندای «یا» مخاطب قرار داده و با آن ها سخن می گوید.
آیه 45 سوره زخرف
این آیه خطابش به پیامبر اکرم (ص) است که می فرماید از پیامبران قبل از خودت سؤال کن که آیا غیر از خداوند رحمان، خدایانی قرار دادیم که مردم بپرستند؟
نکته اینجا است که پیامبران پیشین که از دنیا رفته اند، قدرت پاسخ گفتن به پیامبر (ص) را دارند و اگر نداشتند، پیامبر از چه کسی می خواست این سؤال را بپرسد؟ در ضمن اگر آن ها نمی توانستند پاسخ پیامبر را بدهند، فرمان خداوند بر انجام این کار فرمانی بیهوده و بی معنا بود. آیا خداوند چنین فرمانی می دهد؟
آیه 46 سوره غافر
این آیه در رابطه با عذاب فرعونیان است.
نکات:
1- آیه می فرماید آتش عذاب بر آن ها صبح و شام عرضه می شود. از آنجا که در قیامت صبح و شامی در کار نیست، می فهمیم آن ها این عذاب را دارند در عالم برزخ می بینند و نیز آیه می فرماید روز قیامت به فرعونیان گفته می شود وارد عذاب دوزخ شوید. پس الآن که قیامت نشده، آن ها در برزخ دارند عذاب می شوند.
2- اگر این ارواح هیچ چیزی نمی فهمند، پس چرا خداوند عذابشان می کند؟ پس این ها احساس دارند و درد و عذاب را می فهمند.
آیه 25 سوره نوح
این آیه درباره حضرت نوح (ع) و عذاب شدن قوم آن حضرت است. طبق آیه گنهکاران پس از غرق شدن وارد آتش شدند.
در اینجا هم باز این دو نکته قابل توجه است:
1- گنهکاران پس از مرگ وارد آتش شدند و از طرفی قیامت هم که بر پا نشده. پس آن ها در دوزخ برزخی عذاب می شوند.
2- روح این گنهکاران درد و عذاب را حس می کند و می فهمد و اگر جز این بود چه معنی داشت عذابشان کنند؟
نتایج حاصل از مجموع این آیات:
- پس از مرگ، ارواح زنده اند و می فهمند.
- در برزخ بهشت و دوزخ داریم.
- چون ارواح زنده اند و صفات لازم را دارند، فلذا برقراری ارتباط صالحین با آن ها عقلاً و شرعاً مسئله ای ندارد. به همین جهت می توان از آن ها درخواست کرد یا به آن ها توسل نمود.
پس این توسل شرک که نیست هیچ، بلکه درست هم هست چراکه این ارواح قدرت هایشان را همچنان دارند و در این زمینه مرده و زنده شان فرقی نمی کند.