راه های تقویت صبر
توجه به ناپایداری و زودگذر بودن دنیا

نه شادکامی پایدار و همیشگی است، نه غم و مصیبت. از این رو، انسان خردمند، نه در شادی ها، سرمست و مغرور می شود و نه در گرفتاری ها، افسرده و ناامید. انسان صابر در تمام شرایط، آرامش خویش را حفظ می کند و حوادث تلخ و شیرین روزگار، او را نگران و مضطرب نخواهد کرد. حافظ شیرازی در این باره می گوید:

حافظا، چون غم و شادی جهان در گذر است
بهتر آن است که من خاطر خود خوش دارم
ملاّ احمد نراقی رحمه الله در معراج السّعادة می نویسد:

حضرت روح الأمین، از نوح نبیّ الله ـ که به روایت مرحوم صدوق رحمه الله ، دو هزار و پانصد سال عُمر کرد ـ پرسید: ای دراز عمرترین پیغمبران! دنیا را چگونه یافتی؟ گفت: «آن را خانه ای یافتم که دو در داشته باشد؛ از یک در آمدم و از در دیگر بیرون رفتم».

حاصل سخن آنکه توجه به ناپایداری دنیا، بردباری در برابر ناکامی ها را به ارمغان خواهد آورد.

پیام متن:
بعد از این، از بد و نیک، هر چه رسد ای حافظ
غم مخور، شاد بزی، چون که جهان در گذر است

بهترین هدیه خدا
یکی از جلوه های دنیاپرستی و خودپرستی، رفاه طلبی است. رفاه طلبی در دنیا برخی انسان ها را چنان به خود جذب کرده است که مکتب هایی چون اومانیسم را بر اساس آن بنا نهاده اند و افکاری چون آزادی لجام گسیخته را برای رسیدن به لذت های بیشتر مطرح کرده اند.

امروزه آفت رفاه طلبی و مادی گرایی، فرهنگ و اخلاق جامعه ما را تهدید می کند. ترویج رفاه طلبی و فرهنگ سازی کردن برای فرار از سختی ها و مشکلات، حرکتی است که در متن جامعه ما شکل گرفته است و هر روز نیز با شعارها، برنامه ها و تبلیغات گوناگون به آن دامن زده می شود، غافل از آنکه هدایت جامعه به سوی رفاه طلبی و فاصله گرفتن از روحیه تحمل و قناعت، خسارت های مادی و معنوی بسیاری به دنبال دارد؛ چون:

نازپرورد تنعّم نبرد راه به دوست
عاشقی، شیوه رندان بلاکش باشد
حافظ
اگر چه تحمل بلا، تلخ و دشوار است، ولی در چشم اهل بصیرت که در مکتب وحی تربیت شده اند، نه تنها تلخ نیست، بلکه شیرین است؛ زیرا آنان به این حقیقت دست یافته اند که:

مر ترا زخمی رسد گر ز آسمان
منتظر می باش، خلعت بعد از آن

حسن خلق و تأثیر آن بر دیگران
حسن خلق، عبارت است از خوش رویی، خوش رفتاری، حُسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران. امام صادق7 درباره خوش رویی می فرماید:

تُلَیِّنُ جانِبَکَ وَ تُطَیِّبُ کَلامَکَ وَ تَلْقی اَخاکَ بِبَشْرٍ حَسَنٍ.

حسن خلق آن است که برخوردت را نرم و سخنت را پاکیزه و برادرت را با خوش رویی دیدار کنی.

دین مقدس اسلام، همواره پیروان خود را به نرم خویی و ملایمت در رفتار با دیگران دعوت می کند و آنان را از درشتی و تندخویی بازمی دارد. قرآن کریم در ستایش پیامبر می فرماید: «اِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ؛ به درستی که تو به اخلاق پسندیده و بزرگی آراسته شدی».(قلم: 4)

حسن خلق و گشاده رویی از برجسته ترین صفت هایی است که در معاشرت های احتماعی، موجب جلب محبت می شود و در اثربخشی سخن فرد بر دیگران، اثری شگفت انگیز دارد. از این رو، خدای مهربان، پیامبران و سفیران خود را از میان انسان های عطوف و نرم خو برگزید تا بتوانند بهتر در مردم اثر بگذارند و آنان را به آیین الهی جذب کنند. این مردان بزرگ، برای تحقق بخشیدن به اهداف الهی، با بهره مندی از حُسن خلق و شرح صدر، چنان با ملایمت و گشاده رویی با مردم رفتار می کردند که نه تنها هر انسان حقیقت جویی را به آسانی شیفته خود می ساختند و او را از زلال هدایت سیراب می کردند، بلکه گاهی دشمنان را نیز شرمنده و دگرگون می کردند.

پیام متن:
سفارش اسلام به گشاده رویی و خوش اخلاقی و اینکه حسن خلق، رمز موفقیت انبیای الهی و مبلغان دینی است.

پیامبر اکرم نمونه کامل اخلاق
خداوند کریم، اخلاق نیکوی پیامبر را عنایتی از جانب خویش می داند و می فرماید:

فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ. (آل عمران:159)

در پرتو رحمت و لطف خدا، با آنان مهربان و نرم خو شده ای و اگر خشن و سنگ دل بودی، از گردت پراکنده می شدند.

بسیار رخ می داد که افراد، با قصد دشمنی و آزار دادن پیامبر خدا به حضور ایشان می رسیدند، ولی نه تنها به ایشان اهانت نمی کردند، بلکه با کمال صمیمیت، اسلام را می پذیرفتند و از آن پس، رسول اکرم محبوب و مراد آنان می شد.

بدیهی است که خوش رفتاری مؤمنان با یکدیگر، یکی از ارزش های والای اخلاقی به شمار می رود. قرآن کریم، یاران رسول اکرم9 را نیز به این صفت ستوده و فرموده است:

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ. (فتح: 29)

محمد، رسول خدا و کسانی که با او هستند، در برابر کفار، سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند.

پیام متن:
1. پیامبر اسلام، نمونه کامل مهربانی و حسن خلق بود و از این راه، بر دیگران تأثیر می گذاشت.

2. یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز به این خلق نیکو، دعوت و سفارش شده اند

سازگاری با محیط
سازگاری با محیط، یکی از نشانه های یک شخصیت سالم و بهنجار است. بی تردید، آدمی برای آنکه زندگی را به کام خویش گوارا کند و طعم آسایش را بچشد، ناچار است از برخی امور چشم بپوشد و بعضی مسائل را نادیده بگیرد، و بدین گونه، راه سازگاری را در پیش گیرد. در حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمده است:

الْمُؤمِنُ یَأْلِفُ و یُؤْلَفُ وَ لا خَیْرَ فیمَنْ لا یَأْلِفُ و لا یُؤْلَفُ.

مؤمن، [روحی سازگار دارد] و با دیگران انس و الفت می گیرد و دیگران نیز با او گرم می گیرند و کسی که چنین صفتی نداشته باشد، خیری در او نیست.

برخی افراد که به دلیل سازگاری نداشتن با جامعه، محیط زندگی خویش را تیره و تار می بینند، چاره کار را در فرار از محیط جست وجو می کنند، غافل از آنکه فرار از مشکلات، بدترین شکل مبارزه با آن است و آدمی هر جا قدم بگذارد، باز هم آنجا را به طور کامل، دلخواه و موافق میل خویش نخواهد دید. مولانا درباره این نکته هشدار داده است و می گوید کسی که در حقیقت، مشکلات او در درون اوست و نه در جهان بیرونی و در واقع، خود، دشمن خویش است، به هر جا که بگریزد و پناه آورد، باز هم احساس ایمنی نخواهد کرد:

نه به هند است ایمن و نه در خُتَن
آن که خصم اوست، سایه خویشتن
گر گریزی بر امید راحتیز آن طرف هم پیشت آید آفتی

هیج کُنجی، بی دد و بی دام نیستجز به خلوت گاه حق، آرام نیست

«انسانی که از نظر اجتماعی رشد یافته، به این نتیجه رسیده است که هر چه روابطش با دیگران بهتر و سالم تر باشد، میزان موفقیت و رضایتش بیشتر است. البته سازگاری با دیگران، با خودبینی و خودمحوری جمع نمی شود. اگر انسان خود را از دیگران برتر بداند، هرگز نمی تواند روابط خوبی با آنان داشته باشد. نخستین و مهم ترین گام برای برقراری یک رابطه خوب و سالم، توجه به دیگران و ارزش قائل شدن برای آنهاست و این وقتی حاصل می شود که شخص، از درگیری های درونی تا حدودی آسوده بوده و از سلامت روان و اعتماد به نفس کافی برخوردار باشد».

پیام متن:
1. سازگاری درست با محیط زندگی یکی از نشانه های ایمان است و موجب گوارا شدن زندگی به کام انسان می شود.

2. برای سازگاری با محیط، باید برای دیگران ارزش قائل شد و از خود محوری به دور بود.