کوه به کوه نمی رسد، اما آدم به آدم می رسد!

در دامنه دو کوه بلند، دو آبادی بود که یکی «بالاکوه» و دیگری «پایین کوه» نام داشت؛ چشمه ای پر آب و خنک از دل کوه می جوشید و از آبادی بالاکوه می گذشت و به آبادی پایین کوه می رسید. این چشمه زمین های هر دو آبادی را سیراب می کرد. روزی ارباب بالا کوه به فکر افتاد که زمین های پایین کوه را صاحب شود.

پس به اهالی بالاکوه رو کرد و گفت: «چشمه آب در آبادی ماست، چرا باید آب را مجانی به پایین کوهی ها بدهیم؟ از امروز آب چشمه را بر ده پایین کوه می بندیم.» یکی دو روز گذشت و مردم پایین کوه از فکر شوم ارباب مطّلع شدند و همراه کدخدایشان به طرف بالا کوه به راه افتادند و التماس کردند که آب را برایشان باز کند. اما ارباب پیشنهاد کرد که یا رعیت او شوند یا تا ابد بی آب خواهند ماند و گفت: «بالاکوه مثل ارباب است و پایین کوه مثل رعیت. این دو کوه هرگز به هم نمی رسند. من ارباب هستم و شما رعیت!»

این پیشنهاد برای مردم پایین کوه سخت بود و قبول نکردند. چند روز گذشت تا اینکه کدخدای پایین ده فکری به ذهنش رسید و به مردم گفت: بیل و کلنگ تان را بردارید تا چندین چاه حفر کنیم و قنات درست کنیم. بعد از چند مدت قنات ها آماده شد و مردم پایین کوه دوباره آب را به مزارع و کشتزارهایشان روانه ساختند. زدن قنات ها باعث شد که چشمه بالاکوه خشک شود.

این خبر به گوش ارباب بالاکوه رسید و ناراحت شد اما چاره ای جز تسلیم شدن نداشت؛ به همین خاطر به سوی پایین کوه رفت و با التماس به آنها گفت: «شما با این کارتان چشمه ما را خشکاندید، اگر ممکن است سر یکی از قنات ها را به طرف ده ما برگردانید.» کدخدا با لبخند گفت: «اولاً؛ آب از پایین به بالا نمی رود، بعد هم یادت هست که گفتی: کوه به کوه نمی رسد. تو درست گفتی: کوه به کوه نمی رسد، اما آدم به آدم می رسد.»

تربیت فرزند در سیره حضرت زهرا سلام الله علیها

تربیت کودکان و فرزندان در دنیای امروز کاری مهم، دشوار و پیچیده است و به همین موازات مطالعه، دقت و ظرافت زیادی را می طلبد تا بتوان از میان آشـفتگی های غبارآلود و آسـیب های خطـرناک به آسانی عبور کرد و از غارت میـوه های باغ زندگی مصـون ماند.
بی تردید سرنوشت هر انسـانی، ریشه در روحیات و خصلت های کسانی دارد که در دوران طفـولیت،نزدیکترین انسان ها به او بودند.در این دوران مـادر نزدیکترین فرد به انسـان بوده و نقش سازنده ی وی در تعیین مسـیر فرزنـد،بی نهایت درخـور توجـه است. بی شـک مـادر می توانـد با احسـاس مسئـولیت در راه پرورش نسـلی صـالـح موفق شود. مادری که بیشتر اوقات گرفتار مشـاغل اداری و سرگرم دیدو بازدید دوسـتان است، هرگز نمی تواند رسالـت خود را در خـانواده تحـقق بخشد، زیرا فرصـتی برای این کار ندارد. فرزنـدان چنین مـادرانی حقیقتاً یتیم اند و مانند بچـه های بی سرپرست در معـرض خطـرات و انحرافـات قرار دارند.
یکی از ابعاد زندگی صدیقه ی کبری، حضرت فاطـمه ی زهـرا (سلام الله علیها)،که بسیار درخشان و دلنواز است،«بعـد تربیتی»زندگی حضرت است. آنچه می تواند مـادران و فرزندانشـان را در امر تربیـت بیـمه کند، عمل کردن به سیـره و رفتار عمـلی و علـمی فاطمه ی زهـرا(سلام الله علیها) است. چه اینـکه، تمام عظمت ها و شکوههایی که به بهترین صورت در زندگی فرزندان فاطمه(سلام الله علیها) متجلی است نشانگر تربـیت تابناک و دامان پاک و آموزه های گران ارج این بانوی نمـونه است.
تأثیر شخصیت معنوی مادر بر کودک (وراثت)
مجموعه خصلت های روحی و روانی مادر، عامل مؤثری در تکوین شخصیت کودک است. طینت پاک و الهی مادر بر وجود فرزندان چنان اثر می گذارد که زمینه الهی شدن آنها را فراهم می سازد.
شخصیت عظیمی چون امام حسین علیه السلام نیز از دامان پاک و سرشت الهی ای، چون زهرای مرضیه مقدور و ممکن شده است.
بنابراین، هر مادری که می خواهد فرزندانی باایمان و خداشناس داشته باشد، شایسته است که در ابتدا بر ایمان و تقوای خود بیفزاید تا بتواند فرزندانی پاک و خداپرست را پرورش دهد.
تأثیر نام نیکو بر شخصیت فرزند
نام گذاری، برای طفل اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا اولین چیزی که در فهم لطیف و حساس کودک راه پیدا می کند، نام و شهرت اوست و اینکه این نام حامل چه بار فرهنگی و معنایی است، تأثیر شگرفی بر روح و روان او دارد، حضرت زهرا علیهاالسلام با هم فکری و همیاری پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام زیباترین نام ها را برای فرزندانش انتخاب کرد و حقی که بر عهده داشت به بهترین شکل ممکن ادا کرد تا زمینه ای برای پرورش هر چه بهتر روح و روان فرزندانش به وجود آید.
رفتار و اخلاق عملی
با پند و اندرز نمی توان صحت و درستی صفات اخلاقی ای را که رعایت نمی شود، به دیگران اثبات کرد و آموخت. کسی که می خواهد دیگری را تربیت کند، باید در عمل، به آنچه می گوید پای بند باشد. مادری که به تربیت فرزند خود علاقه مند است، باید خود، دارای فضایل اخلاقی باشد و همواره رفتار صحیح را رعایت کند تا فرزندانش با آسودگی خاطر، در عمل از او الگو گیرند.
حضرت زهرا علیهاالسلام با عمل به آنچه می فرمود، فرزندانش را با اخلاق و رفتار اسلامی آشنا می ساخت، چنان که امام حسن علیه السلام می فرماید:
مادرم، فاطمه علیه السلام را دیدم که شب جمعه در محراب خویش به عبادت ایستاده بود و پیوسته در رکوع و سجود بود تا اینکه سپیده صبح بردمید و از او می شنیدم که برای مردان و زنان مؤمن دعا می کرد و نامشان را بر زبان جاری می ساخت و بر ایشان بسیار دعا می کرد، ولی برای خویش هیچ دعا نمی کرد، من به او گفتم: ای مادر! چرا همان گونه که برای دیگران دعا می کنی، برای خود دعا نمی کنی، فرمود: یا بنیّ! الجّار ثم الدّار؛ ای پسرکم! نخست باید همسایگان را دریافت، آن گاه به خانه پرداخت.
حضرت نصیحتی را به فرزندش آموخت که از شب تا به صبح به آن عمل کرده بود و چنین پند و اندرزی است که اثر می گذارد و تربیت می کند.
پرورش شخصیت توحیدی
پدران و مادران مکلفند تا فرزندان خویش را با روحیه خداپرستی آشنا سازند و شوق عبادت و تقرب به خالق بی همتا را در آنان پرورش دهند.
کودکانی که از نخستین روزهای حیات خویش، با ایمان به خدا تربیت می شوند، اراده ای قوی و روانی نیرومند دارند. از همان دوران کودکی، رشید و باشهامت هستند و نتایج درخشان ایمان، از خلال گفتار و رفتارشان به خوبی مشهود است.
حضرت زهرا علیهاالسلام روحیه تعبد و بندگی را از کودکی به فرزندانش می آموخت و آنها را در حد طاقتشان با عبادت آشنا می ساخت،
گویا فاطمه علیهاالسلام می خواهد از دوران کودکی در قلب پاک فرزندان خود جمال خدا را به تجلی و جان و زبانشان را به حلاوت و شیرینی عبادت آشنا کند و محبوب راستین را به آنان نشان بدهد تا در جوانی جذب جلوه های دروغین نشوند. این روش تربیتی فاطمه علیهاالسلام ، به عنوان یک سنت بسیار پسندیده و قابل اجرا، درگفتار امامان معصوم نیز به چشم می خورد.
پرورش شخصیت عاطفی
بوسیدن و ملاطفت با کودکان
یکی از مهم ترین نیازهای هر کودک برخورداری از عواطف پاک و مهر و محبت خانواده و خویشاوندان و والدین است. هنگامی که کودک از زلال محبت خانواده سیراب شد و عطش محبت و توجه عاطفی او برطرف گردید، با روانی آرام و سلامت و پرنشاط پا به عرصه اجتماع می گذارد تا همگان از برکات وجود او بهره مند شوند. یکی از راه های پرورش شخصیت عاطفی کودک، ابراز محبت و از جمله بوسیدن است.

بوسه های مکرر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر رخسار و دست و بازوی فاطمه علیهاالسلام نشانه ای از ابراز علاقه آن حضرت به فرزندش بود. آن حضرت به محبت کردن و توجه به کودکان بسیار اهمیت می داد.حضرت زهرا علیهاالسلام نیز که تربیت یافته چنین مکتبی بود، با بوسیدن مکرر فرزندان خود، شخصیت عاطفی آنها را پرورش می داد.
پرورش روحیه ایثار
مقدم داشتن دیگران بر خود، اصلی بسیار ارزشمند و انسانی است که هر کس، نمی تواند دارنده آن باشد. حضرت زهرا علیهاالسلام فرزندانش را با چنین روحیه ای پرورش داده بود.
آنجا که پس از یک روز گرسنگی، وقت افطار، در به صدا در می آید و گرسنه بی سرپرستی درخواست طعام می کند، پس از آنکه حضرت علی و فاطمه علیهماالسلام طعامشان را که قرص نانی بود تقدیم آن فقیر می کنند، فرزندان آنها نیز که پرورش یافته چنین پدر و مادری هستند، دیگران را بر خود مقدم می شمارند و قرص نان خود را به فقیر می دهند و این عمل تا سه شب تکرار می شود و نتیجه این روحیه ایثار و از خود گذشتگی، آن می شود که فرزندان بزرگوار آن حضرت تمام هستی خود را برای پیشرفت و تکامل انسانیت فدا می کنند.
بازی با کودکان، روش مؤثر در تربیت
بازی، شیوه ای است که تأثیرات مثبت و گوناگونی را بر روحیه فرزند به جای می گذارد، خلاقیت او را شکوفا و عواطف کودکانه او را از محبت سیراب می سازد. حضرت فاطمه علیهاالسلام از همان دوران کودکی با فرزندانش هم بازی می شد و به این نکته نیز توجه داشت که در بازی، نوع الفاظ و حرکات مادر سرمشق کودک قرار می گیرد، بنابراین باید از کلمات و جملات مناسبی استفاده کرد. افزون بر این باید در قالب بازی و شوخی، شخصیت کودک را تقویت ساخت و او را به داشتن نیکی ها و ارزش های اکتسابی تشویق و راهنمایی کرد.
ارتباط علمی حضرت زهرا با فرزندان
حضرت مجتبی علیه السلام در پنج سالگی هر روز به مسجد می رفت و از کلمات و مواعظی که پیغمبر اکرم در مسجد بیان می فرمود، همه آنچه را به ذهن مبارک خود می سپرد، به خانه می آمد(و به اقتضای ادای حق علم که نشر است) برای مادر بزرگوار خود حرف به حرف بیان می کرد و چون امیرالمؤمنین علی علیه السلام به خانه تشریف می آورد، حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام آنها را برای آن جناب بازگو می کرد. روزی حضرت علی علیه السلام پرسید: ای فاطمه، تو به مسجد حاضر نبودی از کجا این کلمات را فهمیدی؟ گفت: فرزندم حسن هر روز آنچه پدر بزرگوارم بر منبر می گوید، بی کم وکاست به همان ترتیب برایم بیان می کند.
چنان که گفتیم، فاطمه زهرا علیهاالسلام با کودکان خود گفت وگوهای علمی داشت و آنان را به بیان نطق علمی تشویق می کرد و این کار مادر افزون بر انس امام حسن مجتبی علیه السلام با مسجد، سبب می شد که وی با شوق و اشتیاق همه مواعظ و کلمات پیامبر را به ذهن بسپارد

توجه به بعد عبادی فرزندان

یکی دیگر از محور های اساسی که حضرت زهرا(ع) بدان توجه وتاکید داشتند وبه بعد پرستش وگرایش فرزندان به انجام تکلیف عبادی والهی بود . آن حضرت شوق بندگی وخضوع در برابر معبود را از همان دوران کودکی در جان فرزندان خود تقویت نموده وآنان را چنان تربیت کرد که بهترین کارها را عبادت خداوند دانسته واز آن بالاترین لذت هارا می بردند.

دخت گرامی پیامبر گرامی(ص) بر این مطلب تا کید داشت که بچه ها از کودکی به انجام عبادت خدا فر خواند وآنان را به خدا پیوند دهد وبذر محبت وارتباط با معبود را در کام آنان بیفشاند تا انجام تکلیف برای آنان نه تنها رنج ومشقتی نداشته باشد ،بلکه با شوق واشتیاق به استقبال آن بروند.براین اساس فاطمه(ع) فرزندان خود را حتی به شب زنده داری عادت می داد. البته ایشان شیوه تربیتی را به خوبی می دانست وبه گونه ای برخورد می کرد که در حد توان واستعداد فرزندان باشد.2

رعایت عدالت در باره کودکان

رفتار هماهنگ وعادلانه وبذل محبت وتوجه به طور مساوی به فرزندان ، اصل سازنده ای است که تا اعماق وجود کودک اثر می گذارد.

نمونه هایی در زندگی خانوادگی حضرت زهرا دیده می شود که نشانگر توجه ودقت نسبت به ابن موضوع مهم می باشد.

روزی امام حسن (ع) نزد پیامبر(ص) آمد واظهار تشنگی کرد واز ایشان تقاضای آب نمود.رسول خدا بی درنگ برخواسته وظرفی برداشت وگوسفندی که داخل منزل بود ،مقداری شیر دوشید وبه امام حسن داد.در این هنگام امام حسین(ع) خواست تا ظرف شیر را از برادرش بگیرد،اما پیامبر(ص) به حمایت از امام حسن(ع) مانع گرفتن ظرف از امام حسن(ع) شد.فاطمه زهرا(ع) که شاهد این ماجرا بود ،به پیامبر(ص) گفت: “گویا حسن برای شما عزیزتر از حسین است” پیامبر فرمودند:"نه،هردو برایم عزیز ومحبوبند ولی چون اول حسن تقاضای آب کرد او را مقدم داشتم…”

توجه به حضور وغیاب فرزندان

بر کسی پوشیده نیست که بی توجهی نسبت به نظارت بر فرزندان بخصوص در رفت وآمد های آنها-چه نتایج زیان باری به دنبال دارد حضرت فاطمه (ع)با فداکاری ومحبت خاصی که نسبت به فرزندانشان نشان می داد،مراقب تمام حرکات وسکنات آنها بود وبه دقت رفت وبرگشت های آنها را زیر نظر داشت.

نقل شده است که روزی پیامبر (ص) عازم خانه دخترش فاطمه(ع) گردید چون به خانه رسید ,دید فاطمه مضطرب وناراحت پشت در ایستاده است آن حضرت فرمود:"چرا اینجا ایستاده ای؟"ایشان با آهنگی مضطرب عرض کردند:"فرزندانم صبح بیرون رفتند وتا کنون از آنها هیچ خبری ندارم".پیامبر (ص) به دنبال آنها روانه شدچون به نزدیک غار جبل رسید ،آنها را دید که در کمال سلامت وآرامش مشغول بازی اند.آنها را بردوش گرفت وبه سوی خانه فاطمه روانه شد.

این واقعه خود نمونه ای گویا از توجه واهمیت دادن حضرت زهرا علیها السلام به حضور فرزندان خرد سالش بود.

استفاده از روش بازی برای تربیت فرزندان

از جمله مواردی که در شیوه تربیت حضرت زهرا جایگاه خاصی داشت تحرک وبازی کردن بود.

حضرت علی وفاطمه در خانه به بازی بچه ها توجه کافی مبذول می داشتند وهمین امر ، موجب شادی ونشاط روز افزون آن ها می شد.

نقل شده که حضرت زهرا بافرزندش امام حسن مجتبی (ع) بازی می کردند و اورا بالا می انداخت و

می فرمود:

اشبه اباک یا حسن              والخلع ان الحق الوسن

وعبد الها ذاهن                   ولا توال ذا الاحن

یعنب پسرم حسن ،مانند پدرت باش ,ریسمان ظلم را از حق برکن خدارا بپرست که صاحب نعمت های متعددی است وهیچگاه با صاحبان ظلم وتعدی دوستی مکن.1

این رفتار حضرت زهرا نشان دهنده این است که حضرت در قالب شوخی وبازی شخصیت کودک را رشد می دادند وارزش های وجودی کودک را با سخنان خود در قالب بازی تقویت می کردند.

شیوه های تربیتی حضرت زهرا(ع) در مورد کودکان

یکی از ابتدایی ترین مراحل پرورش واثر گذاری در روح کودک،نام گذاری است.نام گذاری برای طفل اهمیت فوق العاده ای دارد ،زیرا الویت چیزی که در فهم لطیف وحساس کودک ،راه پیدا می کند نام وشهرت اوست. اینکه این نام ،چه لتر فرهنگی ومعنا داری را حمل می کند ،تاثیر شگرفی در روح وروان اودارد.بدین جهت حضرت علی(ع)یکی از حقوقی راکه فرزند بر عهده پدر دارد ،نام نیکو وپسندیده می شمار و می فرماید: “حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه”

یعنی نام مناسب حقی است که فرزند بر ذمه پدر خود دارد.

با در نظر گرفتن مطلب فوق باید اذعان داشت که حضرت زهرا (ع)با همکاری و هم فکری پیامبر (ص) وعلی (ع) زیبا ترین نام ها را برای فرزندان خود انتخاب نمود واز این جهت حقی که بر ذمه داشت به بهترین شکل ممکن ادا کرد.

یکی از سنت های جاری در زندگی صدیقه کبری (ع) گفتن اذان در گوش راست واقامه در گوش چپ فرزند بود.آن حضرت به خوبی می دانست که باید کودک را از همان لحظات اول زندگی با کلماتی چون الله،محمد،نماز و…آشنا کرد که این آشنایی به یقین در جهت گیری تمایلات روحی او به ملکوت اعلا اثر خواهد گذاشت.