آیا شما هم ویژگی‌های یک دوست خوب را دارید

آداب معاشرت

ویژگی‌های دوست خوب         

داشتن دوست خوب یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربه‌های زندگی است. ارسطو، فیلسوف نامدار یونان باستان، دوست خوب را به منزله‌ی یک روح در دو بدن می‌داند. اما هیچ وقت با خودتان فکر کرده‌اید چه تعداد از افرادی که در حال حاضر دوست خطاب‌شان می‌کنید، نمونه‌ی یک دوست خوب و تمام عیارند؟ به نظرتان کدام یک از دوستی‌هایی که تا به الآن برقرار کرده‌اید تا آخر عمر دوام خواهند شد؟ فکر می‌کنید یک دوست خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا همیشه دوست‌تان باقی بماند؟ در ادامه با ما همراه باشید تا ۹ مورد از ویژگی‌های دوست خوب را بشناسید.

۱. دوست خوب کمک‌مان می‌کند با خودمان مهربان‌تر باشیم

دوست خوب به ما یاد می‌دهد با خودمان مهربان‌تر باشیم.

شاید چون نتوانسته‌اید در مصاحبه‌ی کاریِ اخیرتان آن‌طور که می‌خواستید عمل کنید، حسابی از دست خودتان دلگیر هستید یا شاید به هر دلیلی حتی از دیدن تصویر خودتان در آینه بدتان می‌آید. بسیاری از ما هر وقت زندگی به کام‌مان نباشد، عادت داریم خودمان را سرزنش کنیم. در چنین شرایطی، یک دوست خوب می‌تواند نظر ما را درباره‌ی خودمان تغییر بدهد. دوست خوب اگر احساس کند از خودمان بدمان می‌آید، سعی می‌کند به طریقی حال‌‌مان را خوب کند. دقیقا به همین دلیل، کسانی که از نعمتِ داشتن دوستان صمیمی برخوردار هستند، احساس خیلی بهتری نسبت به خودشان دارند، چرا که دوستان‌شان باعث دلگرمی‌‌شان می‌شوند و پشت‌شان را خالی نمی‌کنند. دوست خوب می‌تواند اعتماد به نفس‌مان را بالا ببرد. چنین افرادی وقتی کمک‌مان می‌کنند که نسبت به خودمان احساس بهتری داشته باشیم، خودشان هم حسِ خیلی خوشایندی پیدا می‌کنند.

 چگونه دوست پیدا کنیم

۲. دوست خوب اشتباهات‌مان را گوشزد می‌کند

دوست خوب اشتباهات ما را گوشزد می‌کند.

همه‌ی ما گاهی بدون اینکه متوجه باشیم، مرتکب خطاهایی می‌شویم که شاید در آینده برای‌مان گران تمام بشوند. دوست خوب می‌تواند چنین خطاهایی را تشخیص دهد و اشتباهات‌مان را سر بزنگاه گوشزد کند، اما نه به منظور مچ‌گیری یا کینه‌توزی، بلکه از روی خیرخواهی. چنین صداقتی موجب شکل‌گیری دوستی‌های واقعی می‌شود. در دوستی‌های بی‌اساسی که مدت زیادی از شکل گرفتن‌شان نمی‌گذرد و همچنین دوستی‌های تصنعی، مطمئن باشید طرف مقابل‌تان چیزی جز خوشایندتان نخواهد گفت. اما در دوستی‌های واقعی، طرف مقابل به خودش اجازه می‌دهد هرچه را در ذهنش می‌گذرد، روراست بیان کند. افراد صادق و قابل اعتماد می‌توانند تجربه‌ی یک دوستی واقعی را نصیب‌مان کنند.

۳. دوست خوب وقتی با شماست، جز به همان لحظه به هیچ چیز دیگری فکر نمی‌کند

دوست خوب حواسش را متمرکز شما می‌کند.

دوست خوب کسی است که همه‌ی هوش و حواسش به لحظه‌ی با هم بودن‌مان است، طوری که احساس کنیم حضورش در زندگی‌مان یک اصل حیاتی است. دوست خوب علاوه بر نیازهای خودش به نیازهای طرف مقابلش هم توجه می‌کند و وقتی در کنار دوستش وقت می‌گذراند، فکرش فقط و فقط همانجاست. پس برای اینکه بتوانید همه‌ی هوش و حواس‌تان را به دوست‌تان اختصاص دهید، پیشنهاد می‌کنیم وقتی با هم هستید تلفن همراه‌تان را در جیب‌تان بگذارید. بر اساس نتایج پژوهشی که در سال ۲۰۱۲ انجام شد، تلفن همراه روی روابط بین‌فردی تأثیر منفی می‌گذارد. اما مطمئن باشید یک دوست خوب هرگز اجازه نمی‌دهد تلفن همراهش کوچک‌ترین خدشه‌ای به روابط‌تان وارد کند.

حتما بخوانید: چطور کاریزماتیک و باجذبه شویم؛ راهنمای کامل

۴. دوست خوب شنونده‌ی خوبی است

دوست خوب شنونده‌ی خوبی است.

آیا تا به حال برای‌تان پیش آمده که موقع درد دل کردن، دوست‌تان یک‌دفعه وسط حرف‌تان بپرد و درباره‌ی مسائل مربوط به خودش شروع به صحبت کند؟ در چنین مواقعی چه حسی دارید؟ حتما احساس کرده‌اید که روند گفت‌وگو رضایت‌بخش نیست، چرا که دوست‌تان فقط سعی دارد درباره‌ی موضوعاتی که به خودش مربوط می‌شوند، صحبت کند. اما در دوستی‌های واقعی، روند گفتگو همیشه دوطرفه است. اینکه هر دو طرف به همدیگر اجازه‌ی صحبت کردن بدهند، موجب تقویت روابط بین‌فردی می‌شود. پس برای اینکه به یک گفتگوی متعادل برسید، سعی کنید وقتی طرف مقابل‌تان صحبت می‌کند، با تمام وجود به صحبت‌هایش گوش کنید. کسانی که شنونده‌ی خوبی هستند، این حس را منتقل می‌کنند که صحبت‌های طرف مقابل‌شان قابل درک است.

حتما بخوانید: تقویت مهارت گوش دادن؛ ۱۰ اصلی که شما را تبدیل به شنونده سراپا گوش می‌کند

۵. دوست خوب در سختی‌ها حمایت‌مان می‌کند

یک دوست خوب هیچ‌وقت پشت‌تان را خالی نمی‌کند.

اینکه فقط در خوشی‌ها کنار یکدیگر باشیم، برای یک دوستی واقعی کافی نیست. دوست خوب کسی است که در تمامی فراز و نشیب‌های زندگی پشت‌مان را خالی نکند. به عبارت دیگر، دوست خوب کسی است که سعی کند در خوشی‌ها، ناراحتی‌ها، موفقیت‌ها، شکست‌ها و خلاصه در تمامی تجربه‌های زندگی، شریک احساسات‌مان شود. در دوستی‌های واقعی، وقتی طرف مقابل‌مان را به اندازه‌ی کافی شناختیم، سطح اعتمادمان آن‌قدر بالا می‌رود که خودمان هم اجازه می‌دهیم دوست‌مان در اوقات سخت زندگی همراهی‌مان کند. اگر چنین فردی در زندگی‌تان باشد، حتما می‌دانید که دوست خوب درست مثل اعضای خانواده می‌ماند (اعلام حمایت یکی از ۱۷ عادت گفتاری افراد دوست داشتنی است).

۶. دوست خوب اضطراب‌مان را کم می‌کند

درمان اضطراب و استرس یک دوست خوب است.

دوست خوب باید بتواند عواملی را که طرف مقابلش را به اضطراب و تنش دچار می‌کند بشناسد. دوست خوب وقتی تحت فشار روانی هستیم، درک‌مان می‌کند و می‌تواند کمک‌مان کند که در چنین شرایطی درست تصمیم بگیریم. حتی زمانی که نیازی به هم‌فکری نداشته باشیم، حضور یک دوست خوب می‌تواند حسابی آرامش‌بخش باشد. بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، پژوهشگران دریافتند وقت گذراندن با دوستانِ خوب در کاهش استرس مؤثر است.

حتما بخوانید: با جالب‌ترین فواید دوستی برای سلامتی آشنا شوید

۷. دوست خوب نمی‌گذارد مغرور شویم

وقتی غرور به شما چیره می‌شود، یک دوست خوب مانع مغرور شدن شما می‌شود.

دوست خوب کسی است که از دستاوردها و موفقیت‌های‌مان خرسند شود و البته کمک‌مان کند که هرگز به خاطر داشته‌های‌مان دچار غرور نشویم. حتما شما هم دوستانی دارید که از ایام قدیم یکدیگر را می‌شناسید و خیلی قبل‌تر از زمانی که در کسب‌و‌کارتان اسم و رسمی به هم بزنید، با هم دوست بوده‌اید. چنین دوستانی خودِ واقعی‌مان را می‌شناسند. در نتیجه نه تنها در موفقیت‌ها همراهی‌مان خواهند کرد، بلکه هر زمان که احساس کنند مغرور شده‌ایم، یادمان می‌اندازند که فروتنی پیشه کنیم.

۸. دوست خوب برای با هم بودن‌مان وقت می‌گذارد

برای یک دوست خوب با هم بودن خیلی باارزش است.

گاهی دوستی‌ها به دلیل مشغله‌های کاری یا خانوادگی کم‌رنگ می‌شوند، اما دوستان واقعی هیچ وقت اجازه نمی‌دهند که مشغله‌های زندگی روی روابط‌شان تأثیر بگذارد. دوست خوب سعی می‌کند با همه‌ی مشغله‌هایی که دارد، باز هم برای با هم بودن‌مان وقت بگذارد یا حتی شده تلفن بزند. اگر برای دوستان‌مان وقت نگذاریم، روابط‌مان به تدریج کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر خواهد شد. دقیقا به همین دلیل است که بسیاری از دوستی‌های دوران کودکی بعد از ازدواج و بچه‌دار شدن کم‌کم از بین می‌روند.

۹. دوست خوب باگذشت است

دوست خوب گذشت نشان می‌دهد.

همه‌ی ما گاهی در روابط‌مان قضاوت‌های نادرست می‌کنیم. دوستان واقعی به جای اینکه دلخوری‌شان را از یکدیگر پنهان کنند، مشکل‌شان را مستقیما مطرح می‌کنند تا سوءِتفاهم‌ها از بین برود. دوستان خوب یکدیگر را درک می‌کنند و به همین دلیل می‌توانند نسبت به هم بخشنده و باگذشت باشند. اگر در روابط‌مان مدام درگیر دلخوری‌های گذشته باشیم، روابط‌مان هیچ پیشرفتی نخواهد کرد. دوست خوب کسی است که بتواند گذشت کند و اگر خطایی کردیم که باعث دلخوری‌ شد، اینقدر باگذشت باشد که بتواند از اشتباهات‌مان بگذرد. پس بیایید این واقعیت را بپذیریم که همه‌ی ما گاهی اشتباه می‌کنیم، اما می‌توانیم به کمک یکدیگر یاد بگیریم انسان‌های بهتری باشیم.

امر به معروف و نهی از منکر از نگاهی دیگر
 
 

پرهیز از زیاده روی در سرزنش و بدزبانی، یکی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر
حضرت علی علیه السلام در وصیت به فرزند بزرگوارش، امام حسن مجتبی علیه السلام می فرماید: «والاِفْراطُ فِی المَلامَه یشُبُّ نیرانَ اللَّجاجَه؛ زیاده روی در سرزنش، آتش لجاجت را برمی افروزد».1

بدزبانی و خشونت، نه تنها موجب هدایت گمراهان نمی شود، بلکه پس از تخریب شخصیت و بی آبرو کردن فرد، او را کینه توز و خودخواه می سازد و چه بسا وی را در پیمودن راه خلافی که در پیش گرفته است، جسورتر می کند. حضرت علی علیه السلام در هشداری به همگان می فرماید: «ولا تَکثِرِ الْعِتابَ فَإِنَّهُ یورِثُ الضَّغینَه؛ در سرزنش و نکوهش زیاده روی مکن که موجب کینه توزی می شود».2

با سرزنش زیاد، فرد خطاکار تصور می کند که دیگر اصلاح پذیر نیست و دیگران از او روی گردانند. از این رو، نه تنها خطاهای گذشته خود را تکرار می کند، بلکه با ناامیدی بر لغزش وانحراف خویش نیز می افزاید. پس یکی از موانع به بار نشستن امر به معروف و نهی از منکر، آن است که این دو فریضه مهم با زیاده روی درسرزنش و نکوهش همراه شود.

پیام متن:

1. امر به معروف و نهی از منکر، شرایط و ویژگی هایی دارد که رعایت آنها، ضروری است.

2. بدزبانی، تندخویی و خشونت، نه تنها در امر به معروف و نهی از منکر سازنده نیست، بلکه ویرانگر است.

اعتماد سازی
یکی از روش های اثرگذار در امر به معروف و نهی از منکر، اعتمادسازی است. اگر شنونده به ناصح اعتماد نداشته باشد، سخنش را نمی پذیرد. باید در وهله اول، اعتماد طرف مقابل را جلب کرد و به او اطمینان داد که ناصح از روی دل سوزی، خیرخواهی و مصلحت او در حال ارشاد است. یکی از رموز موفقیت پیامبران الهی نیز همین نکته بود که مردم یقین داشتند این بزرگواران درصدد منافع شخصی ومطامع دنیوی و مادی نیستند و هدفی جز اصلاح پیروان خویش ندارند. خداوند در قرآن کریم با تأکید بر همین واقعیت، به مردم گوشزد می کند:

لَقَدْ جاءَکمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکمْ عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیکمْ بِالْمُؤمِنینَ رَؤفٌ رَحیمٌ. (توبه:128)

به یقین، رسولی از خود شما به سوی تان آمد که رنج های شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت شما دارد و با مؤمنان رئوف و مهربان است.

پیشوایان معصوم نیز با جلب محبت و دوستی دیگران، در پی ارشاد و راهنمایی آنان برمی آمدند.

پیام متن:

1. راهنمایی دل سوزانه و خیرخواهانه، در امر به معروف و نهی از منکر جلب اعتماد دیگران و افزایش درصد موفقیت درعمل را به دنبال دارد.

2. با جلب اعتماد دیگران در اثر دل سوزی و خیرخواهی نسبت به آنها، راه برای ارشاد و راهنمایی آنان هموار می شود.

امر به معروف در خانواده
ضرورت امر به معروف و نهی از منکر در محیط خانواده، بر کسی پوشیده نیست. افراد یک خانواده باید بر کارهای هم نظارت آگاهانه و دل سوزانه داشته باشند و یکدیگر را در بهسازی زندگی مادی و معنوی یاری دهند. بی شک، مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر در خانواده، گسترده تر و سنگین تر است؛ چه اینکه افراد، اطلاعات و شناخت کامل تری از یکدیگر دارند و بر اثر ارتباط همیشگی، پیش از دیگران به عیب های یکدیگر پی می برند و درنتیجه، این تکلیف مهم نیز بر آنان واجب می شود. در آیه ای هدایتگر از قرآن کریم، در این باره می خوانیم:

یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلیکمْ نارًا وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَه. (تحریم:6)

ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده تان را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ ها هستند، نگه دارید.

امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید:

آنها (اعضای خانواده خود) را به آنچه خداوند دستور داده است، فرمان ده و از آنچه او برحذر داشته است، نهی کن. پس اگر از تو فرمان بردند، ایشان را از آتش نگه داشته و فرمان خدا را محقق ساخته ای، ولی اگر نافرمانی کردند، تو مسئولیت خویش را انجام داده ای.3

وقتی این آیه نازل شد، مردی بنای گریستن گذاشت. علت گریه اش را جویا شدند. گفت: من از اصلاح خود ناتوانم و خوف آن دارم که گرفتار دوزخ شوم! اینک خداوند، نجات خانواده ام از عذاب دوزخ را نیز از من خواسته است. حضرت به او فرمود: «(اندوهگین مباش) همین مقدار که آنان را به آنچه خودت انجام می دهی، امر کنی و از آنچه خودت ترک می کنی، بازداری، کفایت می کند».4

پیام متن:

1. فرضیه امر به معروف و نهی از منکر، حتی در محیط خانواده نیز باید اجرا شود.

2. در صورتی که خانواده، زیر بار امر به معروف و نهی از منکر نرفت، به جای درگیری با آنها، باید کار را به خداوند واگذار نمود.

احساس مسئولیت اجتماعی
از دیدگاه اسلام، سرنوشت فرد و جامعه از هم جدا نیست و صلاح و فساد هر یک بر دیگری اثرگذار است. از این رو، هیچ کس نباید به این دلیل که خود به وظایفش عمل می کند، در قبال کارها و سرنوشت دیگران بی تفاوت باشد؛ چون بی توجهی و اهانت کردن مردم به ارزش های الهی، خواه ناخواه پس از مدتی در جامعه تأثیر منفی می گذارد. تشبیه روایی زیبایی از رسول خدا صلی الله علیه و آله دراین باره برجاست. آن حضرت می فرماید:

یک گنه کار در میان مردم، مانند کسی است که با گروهی سوار کشتی شده است و در وسط دریا تصمیم می گیرد که قسمتی از کشتی را که خودش در آنجا نشسته است، سوراخ کند. اگردیگران، او را از این کار خطرناک باز ندارند و به استناد اینکه او جای نشستن خودش را سوراخ می کند و به محلی که ما در آن نشسته ایم، کاری ندارد، به او کاری نداشته باشند و او موفق شود نیت نادرست خود را عملی سازد، با نفوذ آب به داخل کشتی، همه غرق و نابود خواهند شد.5

بنابراین، برای پاک سازی محیط اجتماعی از گناه و انحراف، بر همگان واجب است که در برابر عملکرد غلط و آشکار دیگران احساس مسئولیت عملی کنند؛ زیرا اگر منکرات و گناهان به طور علنی در جامعه شیوع یابد، آسیب های جدی تری به اجتماع وارد می آید. امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند:

اِنَّ الْمَعْصِیه إِذا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّا لَمْ تَضُرُّ اِلاّ عامِلُها و إذا عَمِلَ بِهاعَلانِیه وَ لَمْ یغَیرْ عَلَیهِ أَضَرَّتِ الْعامَّه وَ ذلِک أَنَّهُ یذِلُّ بِعَمَلِهِ دِینَ اللّهِ وَ یقْتَدی بِهِ أَهْلُ عَداوَه اللّهِ.6

هرگاه بنده به طور پنهانی معصیتی مرتکب شود، جز خودش از آن زیان نمی بیند، ولی هرگاه آشکارا معصیت کند و با او برخوردی نشود، همه جامعه از آن زیان می بیند.

این بدان خاطر است که او باانجام دادن این عمل (گناه)، دین خدا را ذلیل می کند و دشمنان خدا نیز (جسارت یافته) به او اقتدا می کنند.

پیام متن:

بی تفاوت بودن نسبت به گناهان آشکار اجتماعی، به آسیب های اجتماعی و گستاخ شدن دیگران برای پرداختن به گناهان می انجامد.

مبارزه مثبت و منفی با گناه ـ مدارا در امر به معروف و نهی از منکر
مبارزه مثبت در برابر گناهان، بدین معناست که هرگاه با منکری روبه رو می شویم، با قاطعیت و جدیت تمام در برابر آن بایستیم و در حد توانایی خویش، از رخ دادن یا تکرار آن جلوگیری کنیم. البته لازمه این کار، نرمی و مدارا و تسلط کامل داشتن بر اعصاب است؛ زیرا امر به معروف و نهی ازمنکر، زمانی اثرگذار است که همراه با مدارا باشد و با قصد خیر انجام شود و بیزاری و نفرت ناهی از منکر، به بیزاری و تنفر از انجام دهنده منکر نینجامد. خداوند در کلامی آسمانی به پیامبرش دستور می دهد که «فَإِنْ عَصَوْک فَقُلْ إِنّی بَریءٌ مِمّا تَعْمَلُونَ؛ اگر تو را نافرمانی کنند، بگو: من از آنچه انجام می دهید، بیزارم». (شعراء: 216)

با این دستورالعمل، مسلمانان صدر اسلام هرگاه مرتکب گناه می شدند، با رغبت و میل خود خدمت پیامبر می رسیدند و می گفتند: «طَهِّرْنی؛ پاکم ساز»؛ زیرا آنان به خوبی دریافته بودند که هدف از حدود شرعی، پاک سازی گناه است، نه کیفر دادن گناه کار.

حضرت امام خمینی رحمه الله دراین باره می فرماید:

در باب امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مهمات همین رفق و مدارا کردن است. ممکن است اگر انسان مرتکب معصیت یا تارک واجبی را با شدّت و عنف بخواهد جلوگیری کند، کارش از معصیت کوچک به معاصی بزرگ یا به ردّه و کفر منتهی شود. در ذایقه انسان، امر و نهی تلخ و ناگوار است و غضب و عصبیت را تحریک می کند. آمر به معروف و ناهی از منکر باید این تلخی و ناگواری را با شیرینی بیان و رفق و مدارا و حسن خلق، جبران کند تا کلامش اثر کند و دل سخت معصیت کار را نرم و رام سازد.7

اگر این احتمال برود که امر و نهی به معروف و منکر تأثیری ندارد و به جسارت یافتن طرف مقابل می انجامد، باید مرحله به مرحله بر شدت آن افزود و روش امر و نهی را تغییر داد. درصورتی که احتمال تأثیر آن زیاد باشد، از ابزاری چون نگاه خشمناک و مانند آن می توان مدد گرفت و در صورت لزوم اجرای اقدامات شدیدتر، حکومت اسلامی در این زمینه تصمیم می گیرد.

در جایی که تذکر و توصیه گفتاری و برخورد عملی، در آن حدی که بر عهده مردم عادی است، تأثیری نداشت، می توان از راه مبارزه منفی وارد شد و برای مثال، با قطع دوستی و رفت و آمد، این کار را انجام داد. البته اینها کمترین کاری است که هر مسلمانی در رویارویی با منکر می تواند انجام دهد.8

1. برای امر به معروف و نهی از منکر، به دو روش مبارزه مثبت یا منفی می توان اقدام کرد.

2.در مبارزه مثبت یا ایجابی باید با به کارگیری روش مناسب، با قاطعیت عمل کرد و در مبارزه منفی یا سلبی، باید با ترک و دوری کردن از فرد یا مانند آن، او را متوجه اشتباهش کنیم.

احساس مسئولیت عالِم در قبال انسان ها و رمز برتری او بر عابد در نگاه سعدی
سعدی شیرازی، رمز اصلی برتری عالِم بر عابد را در آن می داند که عالِم، هرگز در برابر احوال دیگران بی اعتنا نیست و همواره دغدغه دست گیری از دیگران و هدایت و ارشاد کردن آنان را در سر دارد. به عبارتی دیگر، عابد، سر در سودای خویش دارد و عالِم، دل در هوای دیگران. عابد بر آن اندیشه است که تنها «گلیم خویش از موج به در برد»، ولی عالِم می کوشد که «بگیرد غریق را».

سعدی این مطالب را چنین به شعر آورده است:

صاحب دلی به مدرسه آمد ز خانقاه9                                   بشکست عهد صحبت اهل طریق را

گفتم میان عابد و عالِم چه فرق بود؟                                    تا اختیار نمودی از آن، این قریق را

گفت آن گلیم خویش به در می برد ز موج وین سعی می کند که بگیرد غریق را10

در حقیقت، رمز برتری عالم بر عابد، در مسئولیت پذیری عالِم در اجرای «امر به معروف و نهی از منکر) است.

امر به معروف و نهی از منکر که ظهور عملی احساس مسئولیت است، رمز برتری عالِم بر عابد به شمار می آید.

جایگاه همسایه داری در اسلام
همسایه آن قدر در آرامش و امنیت انسان نقش دارد كه قبل از خرید منزل گرفتن امتیاز است مكانی و ساختمانی باید نسبت به همسایه‌ها دقت نمود. پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «الْتَمِسُوا الْجَارَ قَبْلَ شِرَاءِ الدَّارِ وَ الرَّفِیقَ قَبْلَ الطَّرِیقِ؛ پیش از خانه خریدن، همسایه را بجویید و پیش از سفر كردن، رفیق را بیابید!»

زندگی اجتماعی و جمعی بشر، در عین حال كه محسّنات و نقطه‌های مثبت و قابل تمجیدی دارد، برخی آثار منفی و زیانبار را نیز در پی دارد، مانند: آلودگی شهرها، بالا رفتن قیمت مسكن، تراكم جمعیت بیش از حد و اندازه كه بر اثر ازدحامها به وجود می‌آید؛ ندا می‌طلبد كه قوانین و دستوراتی وضع شود تا زندگی جمعی را سر و سامان بدهد و بشر به راحتی بتواند به زندگی و زندگانی فردی خویش در كنار جمع ادامه دهد. یكی از مواردی كه نیاز به وجود قوانین و دستورات فقهی و اخلاقی دارد، همسایه داری است.
اسلام به عنوان یك دین كامل و اجتماع ساز و تأمین كننده سعادت دنیوی و اخروی انسان، قرنها بیش‌تر از توسعه زندگی شهری امروزی، دستورات و توصیه‌های اخلاقی و حقوقی را برای همسایه داری در نظر گرفته است كه با مراعات آن انسانها می‌توانند در كنار هم به راحتی و آسایش زندگی كنند. آنچه پیش رو دارید، گامی است در این مسیر، امید كه برای همه مفید و قابل استفاده باشد.

اهمّیت همسایه داری
قرآن كریم این كتاب جاوید و ماندگار الهی، در كنار دستور به پرستش الهی و احسان به پدر و مادر و بستگان و خویشاوندان، توصیه به نیكی و احسان در حق همسایگان نموده است؛ آنجا كه می‌فرماید: «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیتامی وَ الْمَساكینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ»؛ «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسكینان و همسایه نزدیك و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر نیكی كنید!»
قرار گرفتن مراعات حق همسایه در كنار حق بندگی و نیكی به والدین، نشان از اهمّیت همسایه‌داری در منظر قرآن دارد. در روایات نیز تعبیرات نغر و زیبایی درباره اهمّت همسایه‌داری آمده كه به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
1. احترام همسایه
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَی الْإِنْسَانِ كَحُرْمَةِ أُمِّهِ؛ حرمت همسایه بر [عهده] انسان مانند احترام به مادرش می‌باشد.»
2. نشانه سعادت
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءُ الْمَسْكَن وَ الْجَارُ الصَّالِحُ وَ الْمَرْكَبُ الْهَنِی ءُ؛ خانه و همسایه خوب و مركب راهوار از خوشبختی مرد است.» البته این موارد، مربوط به سعادت دنیا است، نه سعادت آخرت.
3. سفارش پیامبر صلی‌الله علیه و آله
علی علیه السلام فرمود: «اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِكُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِیةُ نَبِیكُمْ مَا زَالَ یوصِی بِهِمْ حَتَّی ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیوَرِّثُهُمْ؛ خدا را! خدا را! درباره همسایگان [و حقوقشان را رعایت كنید] كه وصیت پیامبر شماست و همواره به خوشرفتاری با همسایگان سفارش می‌كرد تا آنجا كه گمان بردیم برای آنان ارثی معین خواهد كرد.»
4. معیار نیكوكار بودن
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «اِذا اَثنی عَلَیكَ جیرانُكَ اَنَّكَ مُحْسِنٌ فَاَنْتَ مُحْسِنٌ وَ اِذا اَثْنی عَلَیكَ جیرانُكَ اَنَّكَ مُسِی ءٌ؛ هر گاه همسایگانت هنگام ثنا و سخن گفتن درباره تو، تو را نیكوكار بدانند، پس تو نیكوكاری، و اگر همسایه گانت بدكارت شمارند، تو بدكاری.» چرا كه ممكن است انسان در غیر محل خود عیوب خویش را پنهان كند و خوبی و بدی او شناخته نشود؛ ولی در همسایگی واقعیت انسان آشكار می‌شود. به این جهت، فردی كه همسایه‌ها نیكوكار بدانند، واقعاً نیكوكار است.
5. رفع بلا
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «اِنَّ اللَّه تَعالی لَیدْفَعُ بِالْمسْلِمِ الصَّالِحِ عَنْ مِأَةِ اَهْلِ بَیتٍ مِنْ جیرانِهِ الْبَلاءَ؛ به راستی خداوند بلند مرتبه به واسطه مسلمانان درستكار، بلا را از صد خانه همسایه‌اش دور می‌كند.» بنابراین همچنان كه خدا به بركت مكه عذاب را از اهل آن و به بركت پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله بلا را از مكّه و مدینه دور كرده، وجود همسایه مؤمن باعث رفع بلا از همسایه می‌شود.
6. اوّل همسایه، بعد خرید خانه
همسایه آن قدر در آرامش و امنیت انسان نقش دارد كه قبل از خرید منزل گرفتن امتیاز است مكانی و ساختمانی باید نسبت به همسایه‌ها دقت نمود.
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «الْتَمِسُوا الْجَارَ قَبْلَ شِرَاءِ الدَّارِ وَ الرَّفِیقَ قَبْلَ الطَّرِیقِ؛ پیش از خانه خریدن، همسایه را بجویید و پیش از سفر كردن، رفیق را بیابید!»
چون عیب خانه را می‌توان با تعمیر بر طرف كرد، ولی همسایه معیوب را به راحتی نمی‌توان اصلاح نمود.
7. امان از همسایه بد
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «اِسْتَعیدُوا بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ جارِ الْمُقامِ فَاِنَّ جارَ الْمُسافِرِ اِذا شاءَ اَنْ یزایلَ زایلَ؛ از شرّ همسایه ماندنی به خدا پناه آورید؛ زیرا همسایه‌ی مسافر هرگاه بخواهد برود می‌رود.»
و همچنین فرمود: «ثَلاثَۀٌ هُنَّ اُمُّ الفُواقِرِ… وَ جارٌ عَینُهُ تَرعاکَ و قَلبُهُ یَنعاکَ، اِن رَأی حَسَنَۀً دَفَنَها و لَم یُفشِها، وَ اِن رَأی سَیِّئَۀً اَظهَرَها و أَذاعَها؛ سه چیز در راس مصیبت‌های کمرشکن است…. و همسایه‌ای که چشمانش تو را می‌پاید و دلش خواهان رسوایی توست، اگر خوبی ببیند آن را می‌پوشاند و فاش نمی‌سازد و اگر بدی ببینید آن را آشکار و همه جا پخش می‌کند.»

آیا عذرخواهی گناهکاران در قیامت فایده ای دارد؟

عده ای معتقدند در قرآن کریم پیرامون معذرت خواهی گناهکاران در قیامت تضاد وجود دارد. اما واقعیت آن است که بر اساس آیات قرآن دنیا تنها جایی است که خداوند به ما اختیار داده تا در آن عمل کنیم و در صورت اشتباه عذرخواهی کنیم. اما قیامت مجالی برای عذرخواهی و توبه وجود ندارد.

یکی از شبهات مطرح پیرامون قرآن کریم تضاد در آیات قرآن پیرامون معذرت خواهی گناهکاران در روز قیامت است. بر اساس این شبهه خداوند در آیه ای می فرماید به گناهکاران اجازه معذرت خواهی داده نمی شود و در آیه ای دیگر بر خلاف آن چنین مطرح شده که آنها در قیامت معذرت خواهی می کنند. برای روشن شدن این موضوع چند نکته را یادآور می شوم:

1. خداوند با توجه به اختیاری که به انسان داده، دنیا را محلی برای انجام عمل قرار داده و آخرت را محل رسیدگی به اعمال و بر همین اساس اگر انسان با توجه به اختیار خویش گناهی یا ظلمی انجام داد تنها در همین دنیا می تواند عذر خواهی کرده و از عمل خویش توبه نماید. توبه یا همان عذرخواهی از خداوند ، بابی است که تنها در عالم دنیا برای انسان ها گشوده شده و این در با مردن انسان بسته می شود و راهی برای عذرخواهی در عالم قیامت وجود ندارد. خدای متعال در این زمینه می فرماید: « وَلَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ حَتَّى إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَهُمْ كُفَّارٌ أُولَـئِكَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا؛ برای کسانی که کارهای بد را انجام می‌دهند، و هنگامی که مرگ یکی از آنها فرا می‌رسد می‌گوید: «الان توبه کردم!» توبه نیست؛ و نه برای کسانی که در حال کفر از دنیا می‌روند؛ اینها کسانی هستند که عذاب دردناکی برایشان فراهم کرده‌ایم »[نساء/18]
2. با توجه به نکته اول؛ قیامت مجالی برای عذرخواهی نیست اما این امر منافات ندارد با اینکه مجرمان و گناهکاران وقتی عذاب الهی را می بینند و ترس تمام وجود آنها را فرا می گیرد برای رهایی خود از عذاب شروع به عذرخواهی می کنند کما اینکه در امور دنیوی نیز به همین منوال است. از همین روست که در آیاتی مانند «فيَوْمَئِذٍ لَا يَنْفَعُ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُون؛ آن روز عذرخواهی ظالمان سودی به حالشان ندارد، و توبه آنان پذیرفته نمی‌شود.»[روم/57]  و آیه « يوْمَ لَا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّار؛ روزی که عذرخواهی ظالمان سودی به حالشان نمی‌بخشد؛ و لعنت خدا برای آنها، و خانه (و جایگاه) بد نیز برای آنان است.»[غافر/52] به صورت صریح و روشن بیان شده که معذرت خواهی و توبه ظالمان و گناهکاران در قیامت سودی به حال آنها ندارد.

3.قیامت دارای موقف های متعددی است که در برخی از آنها بر دهان انسان مهر زده می شود و اعضاء و جوارح او بر علیه او شهادت می دهند « يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُون؛ در آن روز زبانها و دستها و پاهایشان بر ضدّ آنها به اعمالی که مرتکب می‌شدند گواهی می‌دهد! »[نور/24] از این رو ممکن است آیاتی که در آنها موضوع عدم اذن و اجازه به گناهکاران برای معذرت خواهی مطرح شده مربوط به این موقف ها باشد. در این زمینه قرآن کریم می فرماید: « هَـذَا يَوْمُ لَا يَنطِقُونَ * وَلَا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُون؛ امروز روزی است که سخن نمی‌گویند (و قادر بر دفاع از خویشتن نیستند* و به آنها اجازه داده نمی‌شود که عذرخواهی کنند.»[مرسلات/35،36]
نتیجه
با توجه به نکات مطرح شده در بالا عبارت است از اینکه توبه و عذرخواهی تنها مربوط به عالم دنیاست و در قیامت اگر هم عذرخواهی باشد مربوط به گناهکارانی است که از ترس عذاب برای کارهای خود توجیهاتی می آورند و عذرخواهی می کنند.
در برخی از موقف های قیامت انسان قادر به سخن گفتن نیست و تنها اعضاء و جوارحش بر علیه او شهادت می دهند. لذا مجموع این آیات در خصوص عذرخواهی ظالمان و گناهکاران در قیامت و موقف های مختلف است و هیجگونه تضادی با هم ندارند.

انسان بعد از مرگ کجا میرود آیا روح انسان بعد مرگ با ما ارتباط دارد؟

روح پس از آن كه به وسیله فرشته مرگ قبض شد، در جهان دیگری به نام برزخ قرار می‌گیرد و ارتباط او با دنیا قطع می‌گردد؛ البته رابطه روح با افرادی كه در دنیا هستند، امری محال و غیرممكن نیست‌، امّا چنین نیست كه روح هر فردی بتواند با هر كسی كه بخواهد رابطه برقرار كند، چنان كه انسان‌های زنده هم نمی‌توانند با ارواح مردگان تماس بگیرند.

آن چه مسلّم است این كه ارتباط باارواح در عالم بیداری و خواب‌، برای برخی اتفاق افتاده كه به دو مورد اشاره می‌شود:

الف ـ پیامبر اكرم به سلمان فارسی فرمود: هنگامی كه مرگت نزدیك شود، مرده‌ای با تو سخن می‌گوید در مرضی كه سلمان‌(رض‌) در آن از دنیا رفت‌، دستور داد او را به قبرستان ببرند؛ با صدای بلند بر مردگان سلام كرد و گفت‌: من سلمان فارسی هستم‌، دوست دارم یكی از شما با من سخن بگوید؛ روح مرده‌ای پاسخ او را داده گفت‌: هر چه می‌خواهی بپرس‌، سلمان پرسید:
آیا اهل بهشتی یا دوزخ‌، گفت‌: بهشتی هستم‌، هم چنین او درباره چگونگی مرگش و اوضاع و احوال پس از مرگ‌، پرسش‌هایی نمود و پاسخ شنید، سپس فرمود او را به منزل بردند، شهادتین بر زبان جاری كردو جان به جان آفرین تسلیم نمود.[۱]

ب ـ در یكی از شهرهای ایران مرد مؤمن و پرهیزكاری از دنیا می‌رود، مدّتی پس ازمرگ به خواب پسرش می‌آید و می‌گوید: پانصد تومان به فلان فرد بدهی دارم‌، قرض مرا پرداخت كنید تا مشكل من برطرف گردد، پسر به این گفته اعتنا نمی‌كند، پس از مدّتی دوباره پدرش را در خواب می‌بیند و پدر همان تقاضا را تكرار می‌كند. پسر می‌گوید: شما نشانه‌ای بدهید كه یقین كنم بدهكارید، می‌گوید: به یاد داری روزی انگشتر من گم شد، هر چه جست و جو كردیم پیدا نشد؛ همان روز بر اثر باران فراوان‌، دیوار اطاقك روی چاه منزل خراب شده بود و دو نفری آن را تعمیر كردیم‌، انگشتر در لابه‌لای گِل‌ها در فلان گوشة دیوار است‌، پسر تا از خواب بیدار شد، آن محل را با تیشه‌ای تراشید و انگشتر را یافت‌، سپس پانصد تومان را به طلب‌كار پرداخت نمود.[۲]

بنابراین‌، رابطة روح مرده یا افراد دیگر، در مواردی امكان‌پذیر است‌، لكن چنین نیست كه در هر شرایطی این امر تحقق پیدا كند؛ البته از روایات استفاده می‌شود كه روح مرده در بعضی اوقات‌، به ویژه در شب و روزهایی كه انتظار مردگان برای احسان و نیكی به آن‌ها بیش‌تر است‌، مانند شب‌های جمعه و قدر، به خانوادة خود سركشی كرده التماس می‌كند كه به یاد من باشید و به من كمك كنید؛ با سیر كردن گرسنه‌ای و یا پوشاندن برهنه‌ای‌، مرا یاری كنید، لیكن چنین نیست كه بستگان وی ندای او رابشنوند، و این هشداری است كه باید به یاد مردگان بود و با انجام كارهای نیك به نیّت آن‌ها، كمی از مشكلات آن‌ها در جهان برزخ را كاهش داد.

در مورد دیدار روح مرده از بستگان خود، روایات فراوان رسیده كه دو نمونه از آن‌ها در این جا بیان می‌شود: ۱. اسحاق بن عمّار می‌گوید: از موسی بن جعفر(ع)پرسیدم‌: آیا روح مؤمن كه مرده‌، به زیارت خانواده خود می‌آید، فرمود: آری‌، عرض كردم‌: در چه مدت و زمان‌، فرمود: به مقدار رتبه و فضیلتی كه مؤمن دارد، بعضی از آن‌ها هر روز به كسان خود سر می‌زنند، بعضی دو روز یك بار، برخی در سه روز یك مرتبه و كم‌ترین فرد مؤمن از نظر منزلت‌، در هر جمعه به بستگان و خانواده خود سركشی می‌كند، اسحاق می‌پرسد در چه ساعتی‌؟ حضرت فرمود: هنگام زوال خورشید، روح مؤمن وقتی می‌بیند بستگان او در طاعت وبندگی خدا مشغول هستند، مسرور و شادمان می‌شود.[۳] در روایت دیگر امام صادق(ع) می‌فرماید: هیچ فرد مؤمن و كافری نیست‌، مگر این كه هنگام زوال شمس‌، به خانه خود می‌آید، هنگامی كه خانواده و بستگان خود را مشغول به عمل صالح می‌بیند، مسرور می‌شود و حمد و ثنای الهی به جای می‌آورد، ولی كافر اگر خانواده خود را مشغول به كار خیر ببیند، باعث حسرت و حُزن او می‌شود، زیرا خود او به واسطه ترك اعمال خیر، گرفتار عذاب شده‌.[۴]